به گزارش پايگاه خبري تحليلي پيرغار، افزايش نرخ حامل‌هاي انرژي هر ساله يکي از دغدغه هاي اصلي دولت و مجلس است. چرا که از سويي تأمين يارانه نقدي پرداختي دولت به حساب مردم از اين محل در قانون ديده شده است و از سوي ديگر، افزايش قيمت حامل هاي انرژي بدون درنظر گرفتن راهکارهاي غيرتورمي، تأثير مستقيم و غيرمستقيم در تشديد تورم خواهد داشت. هم اکنون دولت با ارائه تبصره ?? هدفمندي يارانه ها، مجموع رقم مورد نظر خود را که مي خواهد در سال ?? از اين محل کسب کند، ????? ميليارد تومان به مجلس اعلام کرده است. کميسيون تلفيق مجلس نيز کليات اين تبصره را به تصويب رساند اما نه در مجلس و نه در دولت تاکنون هيچ صحبتي بر روي جزئيات افزايش نرخ حامل هاي انرژي نهايي نشده است. شبکه تحليلگران فناوري ايران، پژوهشي کاربردي بر روي اين موضوع انجام داده است که جزئيات سناريوهاي پيشنهادي آن به دولت، مجلس، وزير نفت و برخي نهادها و دستگاه‌هاي مسئول ارائه شده است. از اين رو در خصوص بهترين روش پياده سازي گام دوم هدفمندي و افزايش نرخ حامل هاي انرژي با سجاد حسين نيا، کارشناس ارشد مرکز مطالعات راهبردي انرژي دانشگاه تهران که عضو گروه پژوهشي شبکه تحليلگران فناوري ايران و از طراحان اين سناريو است، گفت‌وگويي داشته ايم و جزئيات سناريو پيشنهادي اين گروه را بررسي کرديم که مشروح آن در ادامه مي آيد:

*نظر دولت احتمالاً افزايش بيش از ???درصدي قيمت بنزين است

سوال: آخرين خبرها از افزايش نرخ حامل هاي انرژي چيست؟

حسين نيا: آخرين خبر همان ارائه تبصره هدفمندي يارانه هاي دولت است که به مجلس ارائه داده و در اين لايحه، دولت به صورت کلي مجموع درآمدها و هزينه هاي مربوط به گام دوم هدفمندي را مطرح کرده است. به طور کلي براي تحقق اين درآمد بايد افزايش قيمت حامل هاي انرژي به طور متوسط حدود ?? درصد باشد.

سوال: اين ?? درصد بايد به صورت ثابت باشد؟

حسين نيا: نه، به طور ميانگين است. احتمالا قيمت آب و برق کمتر افزايش پيدا مي کند و قيمت بنزين بيشتر. از اينرو براي تحقق درآمد هدفمندي مورد نظر دولت قيمت بنزين حتي شايد تا بيش از ??? درصد هم افزايش داشته باشد.

سوال: اين ميزان افزايش قاعدتا در هر دو نوع بنزين سهميه اي و آزاد اعمال مي شود؟

حسين نيا: ما بحثمان اين است که مي توان قيمت را به اين صورت ساده افزايش نداد؛ چرا که اگر بنزين ??? توماني ??? تومان شود، به معناي اين است که قيمت بنزين ?? درصد افزايش داشته است. در شرايطي که تورم کشور تازه دارد نزولي مي شود و احتمالا تا پايان سال جاري به ?? درصد مي رسد، ما داريم بنزين را ?? درصد گران مي کنيم. در حالي که دولت مي تواند افزايش قيمت بنزين را با استفاده از يک مکانيزم هدفمند و هوشمند اجرا کند؛ به اين مفهوم که مي توانيم نحوه اختصاص سهميه را تغيير دهيم و کليت آن را حفظ کنيم و از سوي ديگر، قيمت آزاد را که مصرفش محدودتر است، افزايش دهيم. اين طرح بر اين اساس استوار است که دهک هاي درآمدي بالا مصرف بيشتري از حامل هاي انرژي دارند.

*دهک دهم ??درصد بنزين کشور را مصرف مي‌کند

جالب است بدانيد که آقاي دکتر صمصامي سرپرست وزارت اقتصاد در دولت نهم، نامه اي را در سال ?? و پيش از اجراي گام اول هدفمندي يارانه ها به رئيس جمهور وقت دادند که تازه منتشر شده است. در اين نامه آماري مورد اشاره قرار گرفته که سهم دهک هاي مختلف جامعه را از مصرف حامل هاي انرژي مشخص کرده است. از آن جا که هر دهک ?? درصد افراد جامعه را پوشش مي دهد، منطقي است که ?? درصد مصرف انرژي را به خود اختصاص دهد اما طبق آماري که دکتر صمصامي از مرکز آمار دريافت کرده بودند، در عمل سهم دهک دهم يعني افراد پردرآمد از مصرف بنزين کشور بيش از ?? درصد و برابر با ?? درصد است در حالي سهم دهک اول تنها ?.? درصد از مصرف بنزين است. اين رقم به صورت تدريجي در دهک هاي بعدي افزايش مي يابد تا در دهک ? و ? به سهم ?? درصدي مي رسد. به عبارت ديگر افراد پردرآمد جامعه به جاي افراد کم درآمد انرژي مصرف مي کنند و در شرايط فعلي که اين انرژي به صورت يارانه اي در کشور توزيع مي شود، افراد پردرآمد بيشتر بهره مي گيرند.

در نتيجه اين افراد پردرآمد هستند که بنزين بيشتري مصرف مي کنند و از آن جا که سهميه بنزين به هر خودرو داده مي شود، در شرايط کنوني بسياري از اين افراد بنزين يارانه اي بيشتري مصرف مي کنند، زيرا همينها هستند که چند خودرو دارند و عمده بنزين آزاد را هم اين گروه استفاده مي کنند. اما آن روستايي که هيچ وسيله نقليه اي ندارد سهمي هم از يارانه بنزين نمي برد. در نتيجه اگر هزينه حمل و نقل عمومي و قيمت سوخت تاکسي ها تغيير نکند و دهک هاي متوسط و ضعيف جامعه هزينه ثابتي براي حمل و نقل بپردازند، مي توان قيمت بنزين آزاد را افزايش داد و از اين محل کسري منابع را از افرادي که مصرف بيشتري دارند تامين کرد.

پس ما با حفظ سهميه ها موافقيم اما لازم است سهميه هاي ماهانه ?? ليتر به جاي خودرو به هر خانوار اختصاص پيدا کند. در نتيجه اگر خانواده اي چند خودرو دارد، فقط به يکي از آن ها سهميه اختصاص پيدا کند و اگر وسيله نقليه ندارد به صورت غير نقدي از يک سبد کالا و خدمات بهره مند شود مثلا دفترچه بيمه خدمات درماني را رايگان دريافت کند يا اين که بتواند از خدمات دندانپزشکي بهره مند شود. در اين حالت يارانه بنزين به صورت عادلانه تري اختصاص پيدا مي کند و همه خانوارها به صورت يکسان بهره مند مي شوند.

*در سناريوي پيشنهادي ما قيمت سوخت ??درصد مردم تغيير چنداني نمي‌کند

سوال: ايده اي براي هدفمندي يارانه ديگر حامل هاي انرژي هم داريد؟

حسين نيا: در مورد گام دوم هدفمندي يارانه ها ايده کلي ما اين است که اولا درآمد افراد به آساني قابل شناسايي نيست درحالي که مصرف انرژي آن ها با وجود کنتورهاي برق و گاز و کارت سوخت به سادگي قابل شناسايي است. دوم هم اين که اين مصرف زياد و بي رويه است که بايد مورد جريمه قرار گيرد و کسي که بي رويه مصرف مي کند، هزينه اش را هم بدهد. با توجه به اين دو مقدمه الگوي مطلوب اين گونه است که کسي که دارد بيش از حد مصرف مي کند هزينه اش را بدهد و دليلي ندارد قيمت انرژي را براي همه مصرف کنندگان گران کنيم. در خصوص برق، گاز و آب مي توانيم ببينيم که ?? درصد مردم چگونه مصرف مي کنند. اين ميزان مصرف ?? درصد مردم را الگو قرار دهيم و مازاد بر آن را گران کنيم و به قيمت هاي جهاني برسانيم. به طور مثال در افزايش قيمت ها به جاي اين که همه پله هاي فعلي را در ?.? ضرب کنيم تا قيمت ها ?? درصد افزايش يابد، بياييم و آنهايي که زير الگوي مصرف هستند را کمتر افزايش بدهيم و آنهايي که بالاي الگو هستند را بيشتر گران کنيم.

سوال: اين سناريو، نياز دولت به تأمين منابع هدفمندي را تأمين مي کند؟

حسين نيا: بله، طبق محاسبات ما حتي بيش از اين را نيز تأمين مي کند. يکي از مشکلات دولت در ادامه اجراي قانون هدفمند کردن يارانه ها، تامين منابع مورد نياز براي پرداخت يارانه‌هاي نقدي خانوارهاست. بر اساس نامه دولت به مجلس، دولت مدعي است که تنها ?? درصد منابع يارانه نقدي از فروش حامل‌هاي انرژي و مابقي از بودجه عمومي و استقراض از بانک مرکزي و صندوق توسعه ملي تامين شده است. براي حل اين مشکل دولت و مجلس قصد دارند با همکاري يکديگر نسبت به اصلاح وضعيت اجراي گام اول قانون هدفمند کردن يارانه‌ها اقدام و کسري منابع يارانه‌هاي نقدي را جبران کند. اين در حالي است که ضروري است علاوه بر تامين منابع مالي يارانه‌هاي نقدي پرداختي به خانوارها، صرفه‌جويي و کاهش شدت مصرف انرژي کشور نيز در دستور کار قرار گيرد. يکي از دلايل اصلي کنترل مصرف انرژي کشور در سال اول گام نخست اجراي قانون هدفمند کردن يارانه‌ها، استفاده از سناريوي قيمتي - مقداري و افزايش قيمت حاملهاي انرژي در مصارف بيش از الگو به جاي سناريوي افزايش قيمت بوده که انگيزه صرفه‌جويي در مصرف انرژي را افزايش داد.

*? سناريوي پيش‌روي دولت براي تامين کسري يارانه‌ها

سوال: چه سناريوهايي تاکنون براي جبران کمبود منابع هدفمندي در دولت پيش بيني شده بود؟

حسين نيا: براي حل اين مشکل مي توان ? سناريوي مختلف مطرح کرد. اولين سناريو حذف سه دهک بالاي درآمدي بود که اين سناريو مورد موافقت قرار نگرفت و اجرايي نشد.

سوال: دليل اجرايي نشدن اين سناريو در دولت چه بود؟

حسين نيا: اين سناريو حتي اگر به صورت صحيح اجرا شود، ممکن است براي گروهي ايجاد نارضايتي داشته باشد. ضمن آن که در کشور ما بانک‌هاي اطلاعاتي، ناقص است و عموما در اينگونه مسائل سعي مي‌شود از روش خوداظهاري کمک گرفته شود. از طرف ديگر به دليل اجرا نشدن قانون مبارزه با پولشويي بسياري از معاملات به صورت نقدي انجام مي‌شود و لذا کشف درآمد حقيقي افراد هم بسيار سخت است. البته مي‌توان در کوتاه مدت راهکارهايي به منظور شناسايي افراد پر درآمد بر اساس نوع مصارف خاص آنان(ملک محل سکونت بر اساس زيربنا و جغرافياي ملک، نوع خودروهاي مصرفي، سفرهاي تفريحي خاص، کارت بازرگاني، حسابهاي بانکي با تراکنش زياد و...) ارائه داد. اما در کل به دليل مشکل در شناسايي دهک ها و درآمد هاي افراد، حذف سه دهک فعلا مسکوت مانده است.

سناريوي دوم، کاهش يارانه نقدي تمام خانوارها است. دولت مي‌تواند کسري منابع يارانه هاي نقدي را با کاهش يارانه نقدي خانوارها جبران کند. به عنوان نمونه اگر تنها ?? درصد منابع يارانه‌هاي نقدي از محل فروش حامل هاي انرژي تامين شود، يارانه‌هاي نقدي ?? درصد کاهش يابد. اين سناريو مشکل کسري منابع پرداختي را حل مي‌کند، ولي مورد قبول تعداد زيادي از خانوارها به ويژه خانوارهاي کم‌درآمد نيست؛ چرا که يارانه نقدي در سبد درآمدي اين خانوارها سهم قابل توجهي دارد و روي آن حساب ويژه‌اي باز کرده‌اند.

افزايش قيمت حامل‌هاي انرژي در تمامي پله‌هاي مصرف، سناريوي سوم است که مورد توجه دولت است و امروزه در مجلس پيگيري مي شود. دولت مي‌تواند با حفظ ميزان پرداخت يارانه‌هاي نقدي به تمام خانوارها با افزايش قيمت انرژي براي تمامي مصرف کنندگان، کسري منابع يارانه‌ها را تامين کند.

سوال: اين سناريو همان سناريوي مورد تأکيد شماست؟

حسين نيا: نه، اين سناريو گرچه تاثير چشم‌گيري در کاهش شدت مصرف انرژي دارد، اما موجب افزايش تورم خواهد شد. در شرايط کنوني اقتصاد ايران که تورم بالايي داريم، اجراي هر روشي که همراه با تورم باشد، کارآيي آن را کاهش مي‌دهد. شرايط کنوني اقتصاد کشور و تورم بالاي ?? درصد از جمله مواردي است که ضرورت توجه ويژه به آثار تورمي سناريوهاي مختلف را بيش از پيش روشن مي‌کند. سناريوي مطلوب در اين مرحله نبايد به تورم و انتظارات تورمي دامن بزند. سناريوي "افزايش قيمت حامل‌هاي انرژي در تمام پله‌هاي مصرف" نسبت به ديگر سناريوها تورم را بيشتر افزايش مي‌دهد. افزايش قيمت در تمام پله‌هاي مصرف، افزايش هزينه تمام خانواده‌ها را در پي دارد و علاوه بر اثرات حقيقي، موجب تشديد انتظارات تورمي گستره‌اي در جامعه مي‌شود و بر تورم عمومي کشور مي‌افزايد.

استفاده از راهکارهاي صرفا اصلاح قيمتي موجب مي شود که مثلا اگر قيمت بنزين را اصلاح کنيم، منجر به تورم مي شود و وقتي تورم داريم، پس از مدتي لازم است نرخ ارز تعديل شود، تعديل نرخ ارز به معناي افزايش يارانه است و افزايش يارانه دوباره دولت را بعد از مدتي مجبور به افزايش قيمت بنزين مي کند و اين سيکل غلط ادامه دارد.

سوال: شما راهکار بهتري سراغ داريد؟

حسين نيا: دقيقا؛ سناريوي چهارم که سناريوي مورد نظر ماست اين است که افزايش قيمت حاملهاي انرژي تنها در مصارف بيش از الگو انجام گيرد. اين سناريو بر اين مبنا استوار است که در هر بخش ميزان مشخصي براي مصرف حامل‌هاي انرژي به عنوان الگوي مصرف در نظر گرفته شود و صرفا قيمت براي مصرف بيش از الگو افزايش يابد. در نتيجه با اين کار مي‌توان کسري منابع يارانه‌هاي نقدي را جبران و ميزان يارانه نقدي خانوارها را نيز حفظ کرد. در اين سناريو به دليل آن که افزايش قيمت در حامل‌هاي انرژي بخش توليد و حمل و نقل بار و مسافر صورت نمي‌گيرد، کمترين اثر را بر تورم بر جا مي گذارد، انگيزه صرفه‌جويي را به شدت افزايش مي‌دهد و کمبود منابع مالي مورد نياز را صرفا از محل مصارف مازاد بر الگوي مصرف تامين مي کند.

*پيشنهاد سناريوي اصلي به مجلس، معاونت برنامه ريزي، وزارت نفت، نيرو و ستاد سوخت و جلب موافقت اجمالي

سوال: اين سناريو را شما در جايي نيز تاکنون ارائه داده ايد؟

حسين نيا: بله، جلسات متعددي با نمايندگان مجلس و کميسيون برنامه و بودجه و اقتصادي، معاونت برنامه ريزي رياست جمهوري، ستاد مديريت حمل و نقل و سوخت کشور، وزارت نيرو و وزارت نفت داشتيم و عموما با اين ايده موافق بودند.

*سهميه ??ليتري بنزين را به هر خانوار بدهيم/هرخودرو ماهانه ??هزار تومان يارانه مي‌گيرد

سوال: به بحث بنزين بازگرديم؛ در سناريوي پيشنهادي شما، سهميه فعلي بنزين حفظ مي شود و قيمت غيرسهميه افزايش پيدا مي کند؟

حسين نيا: مي توان سهميه خانوار را ?? ليتر يا ?? ليتر يا ?? ليتر در نظر گرفت، بحث ميزان سهيمه نيست. بحث ما اين است که اين سهميه نبايد به خودرو تعلق گيرد. در شرايط فعلي افرادي که وضعيت مالي مناسب تري دارند مثلا يک خانواده که ? خودروي شخصي دارد ماهانه ??? ليتر بنزين سهيمه اي مي گيرد و خانواده اي که درآمد پايين تري دارد و تنها يک موتورسيکلت دارد، ?? ليتر در ماه سهميه بنزين دريافت مي کند. خانواده اي هم که در دهک درآمدي پايين جامعه قرار گرفته و وسيله نقليه شخصي ندارد هيچ بهره اي از اين سهميه بنزين نمي گيرد. اين روش تخصيص سهميه با عدالت منافات دارد. نظر ما اين است که اولا بايد اين روش اصلاح شود. بايد تخصيص سهميه ماهانه بنزين به هر خانوار تعلق گيرد نه هر خودرو. در اين صورت کساني که يک وسيله نقليه چه موتور و چه اتومبيل دارند ماهانه به مقدار مشخص مثلا ?? ليتر فعلي سهيمه دريافت مي کنند و کساني که چند اتومبيل دارند نيز همان ?? ليتر را دريافت مي کنند. همچنين کساني که درآمد خوب و مصرف زياد دارند مي بايست بقيه مصرف خود را از بنزين بدون سهميه تأمين کنند که در اين صورت با افزايش قيمت بنزين آزاد، جلوي يارانه بيشتر به افرادي که مصرف بيشتري دارند گرفته مي شود.

سوال: از نظر قيمتي، چقدر يارانه براي بنزين سهيمه اي پرداخت مي شود؟

حسين نيا: اگر قيمت آزاد بنزين را در فوب خليج فارس ?? سنت بگيريم، با نرخ ارز مبادله اي ???? توماني قيمت بنزين غيريارانه اي مي شود ???? تومان در هر ليتر. در نتيجه قيمت واقعي ?? ليتر بنزين ?????? تومان است که از اين رقم ?? هزار تومان را مردم با قيمت ??? تومان مي پردازند و در اين حالت هر ماه هر خودرو ?? هزار تومان يارانه بنزين سهميه اي مي گيرد.

سوال: اجراي اين روش در کنترل مصرف بنزين هم تأثير گذار است؟

حسين نيا: بله، ببينيد اجراي طرح کارت هوشمند سوخت و سهميه بندي بنزين در خرداد ماه سال ?? و اجراي گام اول قانون هدفمند کردن يارانه‌ها در دي‌ماه سال ?? توانست رشد مصرف بنزين کشور را متوقف کند. اما تثبيت قيمت بنزين طي اين دوره و اجرا نکردن گام دوم قانون هدفمند کردن يارانه‌ها باعث کاهش ارزش واقعي بنزين نسبت به ابتداي اجراي گام اول اين قانون شده و در نتيجه صرفه مصرف بنزين براي استفاده خودروهاي شخصي بيشتر شده و مصرف بنزين در سال ?? نسبت به سال هاي قبل آن مجددا روندي افزايشي گرفته است.

سوال: اشاره کرديد که اصل بايد سياست هاي قيمتي – مقداري باشد، در اين سناريو کاهش مصرف بنزين تنها با استراتژي قيمت گذاري ديده شده است؟

حسين نيا: لازم است اشاره کنم که مقايسه ارزش اقتصادي گاز طبيعي و بنزين نشان مي دهد که در ارزش حرارتي برابر، قيمت گاز صادراتي کمتر از نصف قيمت بنزين فوب خليج فارس است و با توجه به ذخاير سرشار گاز طبيعي کشور و وجود ظرفيت مازاد توليد آن در روزهاي غيرسرد سال ضروري است نسبت به افزايش سهم گاز طبيعي در سبد سوخت کشور اقدام نمود. ضمن اين که اين سوخت مشکلات آلايندگي بنزين را ندارد و سوختي پاک محسوب مي شود. به علاوه امکان قاچاق ندارد و بايستي حمل و نقل عمومي را بر پايه اين سوخت توسعه دهيم. همچنين ?? درصد ناوگان تاکسي کشور دوگانه سوز هستند و مي توانند به جاي بنزين از گازوييل استفاده کنند. البته در بلند مدت طراحي پايه موتورها بايستي بر اساس گاز تغيير کند تا مشکلات کارکرد با گاز طبيعي براي خودرو هاي بنزيني رفع شود.

بررسي وضعيت مصرف سي.‌ان.‌جي. در دنيا نشان مي‌دهد که هر جايگاه به طور متوسط ??? خودرو را پوشش مي‌دهد. اما در ايران هر جايگاه بيش از ???? خودرو را پوشش مي دهد که دو برابر متوسط جهاني است. کمبود جايگاه‌هاي سي.‌ان.‌جي. اصلي‌ترين عاملي است که استفاده از گاز را در حمل‌و‌نقل کشور محدود مي‌کند. تعداد جايگاههاي سي.ان.جي کشور به ???? جايگاه رسيده است، بنابر اين براي تامين جايگاه‌هاي مورد نياز لازم است حداقل ???? جايگاه جديد با اولويت شهرهاي بزرگ که هم تعداد خودرو و هم آلودگي بيشتري دارند،‌ مورد بهره‌برداري قرار گيرد. البته اين ميزان کمبود امروز جامعه ما است و هر روز بر تعداد خودرو هاي دوگانه سوز افزوده مي شود.

*پيشنهاد تثبيت قيمت سي‌ان‌‌جي و کاهش سهيمه بنزين تاکسي‌ و وانت به ?? ليتر

سوال: افزايش قيمت سي.ان.جي نيز به عنوان يکي از حامل هاي انرژي بايد مدنظر قرار گيرد؟

حسين نيا: از آن جا که براي گاز طبيعي برخلاف فرآورده‌هاي نفتي امکان قاچاق وجود ندارد، پيشنهاد مي‌شود قيمت اين حامل انرژي در اين گام افزايش پيدا نکند و تا جاي ممکن از اين سوخت پاک در حمل و نقل عمومي به جاي بنزين استفاده شود. براي اين منظور لازم است تا زمان رسيدن تعداد جايگاه‌هايCNG به تعداد مورد نياز تمامي جايگاه‌هاي CNG در شهرهاي بزرگ به صورت اختصاصي در اختيار تاکسي‌ها قرار گيرد. با اختصاص جايگاه‌هاي گاز به تاکسي‌ها مي‌توان سهميه بنزين اين خودروها را به ?? ليتر در ماه کاهش داد و حمل‌و‌نقل عمومي را بر پايه گاز طبيعي اصلاح کرد. در شهرهاي کوچک نيز با توجه به در دسترس بودن جايگاه‌هاي CNG مي‌توان سهميه تاکسي‌ها را در گام دوم هدفمند کردن يارانه بنزين به ?? ليتر کاهش داد. اين سياست مي‌تواند با توجه به احداث جايگاه‌هاي CNG در هر شهر به صورت مرحله‌اي اجراي شود. در توضيح بايد اين نکته را اضافه کنم که ?? درصد شهرهاي کشور طول و عرضي کمتر از ? کيلومتر دارند و تاکسي ها و وانت ها مي توانند به آساني از اين جايگاه ها سوخت گيري کنند. در شهرهاي بزرگ هم اگر جايگاه ها به تاکسي ها اختصاص داده شود، مي توان سهميه تاکسي ها را کاهش داد.

در خصوص وانت بارها نيز، از آن جا که درصد قابل توجهي از مالکان وانت‌بارها صاحب مشاغل آزاد هستند، اختصاص سهميه بنزين به اين گروه نمي‌تواند به صورت هدفمند به فعالان اين بخش صورت گيرد. همچنين برخي از مالکان وانت‌بارها انگيزه کمي در دوگانه‌سوز کردن وسيله نقليه خود دارند. از طرفي گاز طبيعي بر خلاف بنزين قابليت جابجايي ندارد و سوء استفاده‌اي از آن صورت نمي‌گيرد. با فراهم کردن امکان استفاده اختصاصي وانت‌بارها از جايگاههاي عرضه CNG به صورت اختصاصي مشابه تاکسي‌ها در شهرهاي بزرگ و کاهش سهميه بنزين تمامي وانت‌بارها به ?? ليتر، سوء استفاده از سهميه اختصاصي بنزين آن‌ها از بين رفته و انگيزه دوگانه‌سوز کردن اين خودروها افزايش مي‌يابد.

همچنين، از آنجا که کارکرد آژانس‌هاي مسافربري و ماشين‌هاي آموزش رانندگي به منزله کارکرد بخش خصوصي و نه بخش عمومي است و از طرفي آژانس‌هاي متعددي در سطح شهر بدون دريافت سهميه بنزين يارانه‌اي به فعاليت مي‌پردازند، ضروري است سهميه اين بخش حذف شود. حذف سهميه بنزين نيمه يارانه‌اي مازاد اين خودروها به افزايش عدالت و شفافيت در بازار منجر شده و فشار هزينه‌هاي حمل‌ونقل خصوصي از عموم مردم برداشته مي‌شود.

*پيشنهاد بنزين آزاد ???? توماني را داده‌ايم/درآمد دولت فقط از بنزين ???ميليارد بيشتر مي‌شود

سوال: افزايش قيمت بنزين آزاد چگونه بايد انجام شود؟

حسين نيا: در سال ?? که قيمت بنزين آزاد ??? تومان تعيين شد،در آن زمان بر اساس دلار ???? توماني قيمت بنزين فوب خليج فارس، ?? سنت بود که در واقع اين ??? تومان همان قيمت واقعي بنزين مي شد. ولي اکنون ديگر با دلار ? هزار توماني، ??? تومان قيمت واقعي بنزين نيست و تفاوت زيادي با قيمت تمام شده دارد. در واقع اگر دولت قيمت بنزين آزاد را به صورت شناور اعلام مي کرد و آن را به نرخ ارز و قيمت فوب بنزين وصل مي کرد اين مشکل پيدا نمي شد که قيمت بنزين چند سال ثابت باشد و مشکلاتي ايجاد شود. در اين گام در صورتي که سهميه ها به خانوارها اختصاص يابد و تعداد جايگاه هاي گاز نيز بيشتر شود تا هزينه هاي حمل و نقل عمومي افزايش نداشته باشد، مي توان قيمت بنزين آزاد را به صورت شناور اعلام کرد و آن را به نرخ آزاد غير يارانه اي رساند.

سوال: با توجه به اينکه رويکرد اصلي دولت براي افزايش قيمت حامل هاي انرژي، جبران کسري منابع مالي هدفمندي است، با سناريوي پيشنهادي شما چقدر از قِبل تعديل نرخ بنزين عايد دولت مي شود؟

حسين نيا: هم اکنون به طور متوسط روزانه ?? ميليون ليتر بنزين ??? توماني سهيمه اي و ?? ميليون ليتر بنزين ??? توماني در کشور مصرف مي شود که درآمد ماهانه دولت از فروش اين حجم بنزين ??? ميليارد تومان است. در سناريوي پيشنهادي ما قيمت فعلي سهميه ?? ليتري ماهانه خودروها همان ??? تومان باقي مي ماند و قيمت بنزين آزاد به ???? تومان مي رسد. در اين صورت پيش بيني مي شود ? ميليون ليتر در روز از مصرف بنزين کاسته شود و در مجموع درآمد ماهانه دولت با ?? درصد افزايش به ???? ميليارد تومان مي رسد. با احتساب درآمد ارزي دولت مجموع افزايش درآمد دولت از محل تعديل نرخ بنزين به ?? درصد مي رسد. به عبارتي ??? ميليون دلار هم درآمد ارزي اضافه مي شود که معادل حدود ??? ميليارد تومان است.

سوال: پس قيمت بنزين آزاد به ???? تومان در هر ليتر برسد را سناريوي مناسب افزايش قيمت مي دانيد؟

حسين نيا: دولت نبايد اشتباه گاه اول هدفمندي را در تعديل نرخ بنزين در گام دوم تکرار کند. در گام اول هدفمندي اشتباه اساسي دولت اين بود که قيمت آزاد بنزين را به ??? تومان رساند ولي شناور اعلام نکرد. قيمت ??? تومان در آن زمان قيمت واقعي بنزين بود اما با ? برابر شدن قيمت ارز اين قيمت از نرخ واقعي فاصله گرفت. دولت بايد نرخ بنزين را شناور اعلام کند.

*پيشنهاد کرديم قيمت بنزين آزاد روزانه يا هفتگي بر اساس فوب تغيير کند

سوال: منظور از شناور اعلام کردن قيمت بنزين چيست؟

حسين نيا: يعني بايد قيمت بنزين را به نرخ ارز و نرخ فوب وصل کند. قيمت بنزين ?? سنت است. مي توان هر روز يا هر هفته يکبار به روز شود. در پمپ بنزين هاي ديگر کشورها، نرخ بنزين روي تابلوي الکترونيکي به صورت آنلاين نمايش داده مي شود. ممکن است يک ساعت ?.?? يورو باشد و دو ساعت بعد که يک خودرو مراجعه کند قيمت روي تابلو به ?.?? يورو کاهش پيدا کند. اما در ايران که اينترنت و تلفن همه جا در دسترس نيست و ابزار آنلاين بودن قيمت ممکن است در برخي جاها فراهم نباشد، مي توان به صورت هفته اي يکبار نرخ بنزين را به صورت شناور متناسب با نرخ ارز و قيمت فوب به روز کرد.

سوال: در خصوص ديگر حامل هاي انرژي مثل آب و برق و گاز، اشاره کرديد که مصرف ?? درصد مردم به عنوان الگو لحاظ شود، اين رويه را توضيح مي دهيد؟

حسين نيا: بله، با درنظرگرفتن اينکه ?? درصد مردم چه مقدار مصرف مي کنند و افزايش کم نرخ مصرف زير اين الگو و افزايش زياد نرخ مصرف بيش از اين الگو، هم در جهت تشويق مردم به مصرف کمتر گام برداشتيم و هم هزينه بيشتر از کساني که بيش از الگو مصرف مي کنند و به عبارتي مصرف بي رويه دارند گرفته مي شود.

*سقف قيمت برق براي بالاترين مصرف کيلواتي ???? تومان شود

سوال: اين ?? درصد با محاسبه و فرمول خاصي مشخص شده است؟

حسين نيا: نه اين ميزان پيشنهادي است، مي تواند ?? درصد باشد يا ?? درصد اما ?? درصد به عنوان عمده افراد جامعه در نظر گرفته شده که هزينه را براي ?? درصد باقي مانده تغيير داده تا رويه شان را اصلاح کنند. همچنين با تغيير رفتار مردم در سال بعد، مي توان ميزان کمتري را به عنوان الگو اعلام کرد و هزينه را براي مازاد بر آن افزايش داد. مثلا در خصوص برق با محاسبه درصد مشترکين هر پله مصرفي، ?? درصد از مشترکان در مناطق عادي مثل تهران که نه گرمسير است و نه سردسير، کمتر از ??? کيلووات ساعت در ماه برق مصرف مي کنند. مي توان مصرف ??? کيلوات ساعت برق را براي هر مشترک در مناطق عادي به عنوان الگو در نظر گرفت و قيمت پله هاي زير اين مقدار را کمي افزايش داد و در عين حال قيمت پله هاي بالاي آن را شديد افزايش داد تا اينکه در پله بالاي ??? کيلوات ساعت قيمت برق حتي چند بيشتر از قيمت تمام شده آن باشد. در اين صورت، کساني که از وسايل برقي بسيار پرمصرف استفاده مي کنند و در زندگي روزمره خود از وسايل لوکس هستند هزينه واقعي مصرف خود را پرداخت کنند. حتي در سناريوي پيشنهادي براي پله اول مصرف برق که زير ??? کيلووات ساعت است ما پيشنهاد مي کنيم قيمت ? تومان به ازاي هر کيلوات در نظر گرفته شود تا پيرزني روستايي که تنها زندگي مي کند و برق کمي مصرف مي کند در عمل از پرداخت قيمت برق معاف شود.

سوال: يعني همان سناريوي برق مجاني در عمل اجرايي شود؟

حسين نيا: چه اشکالي دارد کسي که مصرفش بسيار پايين است هزينه بسيار کمي بپردازد. الگو بايد به گونه اي باشد که هرچه مصرف بيشتر مي شود هزينه پرداختي هم بيشتر شود. با اين روش هم يارانه بيشتري به مصرف بيشتر داده نمي شود و هم مصرف انرژي در ايران که چند برابر متوسط جهاني است رفته رفته با عزم ملي کاهش مي يابد.براي آب و گاز هم به همين شيوه مي توان عمل کرد.

*ابتکار جديد براي حذف ? ميليارد ليتر مصرف زائد و قاچاق گازوئيل

سوال: براي گازوئيل چي، در سناريوي پيشنهادي شما نقش تعديل قيمت گازوئيل چگونه ديده شده است؟

حسين نيا: در اين بخش، ما تنها مصرف گازوئيل در حمل و نقل باري بين شهري را بررسي کرديم چرا که حجم عمده اي از مصرف گازوئيل کشور در اين بخش است. اشاره مي کنم که تنها با اصلاح وضعيت اختصاص گازوييل يارانه اي بر اساس بارنامه و صورت وضعيت مسافر درآمد تا چه ميزان مصرف گازوئيل در کشور اصلاح مي شود. ساليانه بيش از ?? ميليون بارنامه رسمي در کشور به ثبت مي رسد و به ازاي هر بارنامه به طور متوسط ??? کيلومتر حمل بار اتفاق مي افتد. در نتيجه در سال به طور متوسط ??? ميليون مسافت ??? کيلومتري؛ بار حمل مي شود. به طور متوسط اگر مصرف سوخت وسايل حمل بار بين شهري در ??? کيلومتر ?? ليتر باشد و در عين حال فرض کنيم که يک راه از مسير رفت و برگشت خالي و بدون بار طي شود، يعني با لحاظ ?? درصد يک سر خالي براي بارنامه هاي رسمي ساليانه ?.? ميليارد ليتر سوخت براي وسايل باري بين شهري کافي است. در حالي که بر اساس آمار شرکت ملي پالايش و پخش فرآورده هاي نفتي ايران، مصرف سوخت ناوگان حمل بار ساليانه حدود ??.? ميليارد ليتر است. در نتيجه تنها با اختصاص سهميه گازوييل بر اساس بارنامه، ? ميليارد ليتر در سال از مصرف گازوئيل کاسته مي شود. از اين ? ميليارد ليتر مصرف مازاد، احتمالا بخشي قاچاق مي شود و بخشي هم به دليل ارزان بودن گازوئيل، صرف عدم بهره وري ناوگان حمل جاده اي مي شود به اين معني که کاميون ها مسيرهايي را بين شهرها بدون بار طي مي کنند تا بار به انها بخورد.

*قيمت گازوئيل تغيير نکند

سوال: دولت در تأمين منابع مالي هدفمندي يارانه ها چقدر کسري دارد؟

حسين نيا: از ?? هزار ميليارد توماني که دولت سالانه پرداخت مي کند نزديک ?? هزار ميليارد تومان از محل حامل هاي انرژي تأمين مي شود. در واقع از ???? ميليارد تومان پرداختي ماهانه يارانه نقدي حدود ???? ميليارد تومان کسري در منابع براي دولت وجود دارد.

سوال: با اين افزايش نرخ ها طبق سناريوي پيشنهادي شما، اين ميزان کسري جبران مي شود؟

حسين نيا: بيش از آن هم تأمين مي شود به طوريکه ديگر بحث لنگي دولت در ??? تا ??? ميليارد تومان نباشد. بدون افزايش نرخ گازوئيل و فقط با ساماندهي تخصيص سهميه گازوئيل در حمل و نقل باري و مسافري برون شهري بر اساس بارنامه ها و صورت وضعيت مسافر به جاي کارت سوخت هر خودرو، ???? ميليارد از محل صرفه جويي ارزي دولت در زمينه گازوئيل تأمين مي شود؛ يعني از همان محل ? ميليارد ليتر کاهش مصرف سالانه.

سوال: بيشتر توضيح مي دهيد که اين ???? ميليارد تومان چگونه تأمين مي شود؟

حسين نيا: همانطور که ذکر شد، با ساماندهي تخصيص سهميه گازوئيل در حمل و نقل باري و مسافري برون شهري بر اساس بارنامه ها و صورت وضعيت مسافر به جاي کارت سوخت هر خودرو، ? ميليارد ليتر از مصرف گازوئيل کاهش پيدا مي کند. با نرخ هر ليتر ?? سنت، ???? ميليارد دلار صرفه جويي براي دولت دارد و در شرايطي که بيش از ?? ميليون ليتر در روز ما واردات گازوئيل داريم، اين ميزان صرفه جويي ارزي، ماهانه حدود ???? ميليارد تومان مي شود. در واقع بدون افزايش قيمت گازوئيل و بدون احتساب حمل و نقل باري و مسافري درون شهري اين رقم به دولت مي رسد. ??? ميليارد تومان هم از افزايش نرخ آزاد بنزين، ??? ميليارد تومان هم از افزايش نرخ برق، به جز اين موارد افزايش نرخ آب و گاز شهري و گازوئيل داخل شهري هم حساب شود بسيار بيش از نياز ???? ميليارد توماني دولت خواهد بود.

سوال: به نظر شما بهترين زمان اجراي فاز دوم هدفمندي چه زماني است؟

حسين نيا: از آن جا که اين پيشنهاد به زير ساخت نرم افزاري و سخت افزاري خاصي نياز ندارد، از همين ماه آينده قابل اجراست. به علاوه اين پيشنهاد، مشکلات تورمي ايجاد نمي کند و با شرايط امروز جامعه تطبيق داده شده است. در مجموع فاز دوم هدفمندي هر چه زودتر اجرايي شود بهتر است. اگر همين امسال اجرا شود، بهتر از سال آينده است.

منبع:افکار