به گزارش پايگاه خبري تحليلي پيرغار، اردشير انتظاري جامعه شناس و عضو هيئت علمي دانشگاه علامه طباطبايي(ره) در گفتگوي تفصيلي با خبرنگار اجتماعي شبکه اطلاع رساني دانا درباره فرصت ها و تهديدات شبکه هاي اجتماعي، اظهار داشت: شبکه هاي اجتماعي بر اساس نيازهاي اجتماعي بشر ساخته و پرداخته شده است؛ انسان ها نياز به ارتباط و هويت دارند و بخشي از اين نيازها امروز توسط همين شبکه هاي اجتماعي برطرف مي شود.
وي افزود: در واقع زماني که افراد در اين شبکه ها عضو مي شوند با مجموعه گسترده اي از ديگر انسان ها ارتباط برقرار ميکنند که اين ارتباط با کمترين هزينه اتفاق مي افتد؛ همين دو عامل باعث شده است که برخورداري و استفاده از اين امکانات مورد استقبال گسترده قرار گيرد.
اين جامعه شناس خاطرنشان کرد: مردم براي کسب تجربه و گسترش تعاملات خود به ارتباط برقرار کردن نياز دارند؛ چرا که انسان موجودي اجتماعي است و همين اجتماعي بودن انسان را به ارتباط با انسان هاي ديگر حتي در ديگر سرزمين ها، ترغيب مي‌کند؛ که اين ارتباط فرصتي براي ايجاد و شکل گيري شبکه هاي اجتماعي است.
انتظاري يادآور شد: يکي از عوامل استفاده از شبکه هاي اجتماعي، انتقال اطلاعات و تجارب است؛ در واقع امروز در جهان اطلاعاتي زندگي مي کنيم؛ کسب اطلاعات و در جريان امور قرار گرفتن به خصوص براي مردم ايران که در زمينه برقراري ارتباط و کسب خبر استعدادهاي ويژه اي دارند، به زمينه هاي تاريخي و فرهنگي و همچنين شرايط و اوضاع کنوني جامعه بر مي گردد.
وي افزود: ايران از لحاظ جغرافيايي در موقعيتي قرار گرفته است که محل گذر بين اقوام مختلف بوده و به همين وسيله با جهان ارتباط برقرار کرده است؛ در واقع ايران محل گذر و مسير عبور از غرب به شرق و بر عکس بوده است؛ به طوري که عده اي معتقدند بخش زيادي از غناي فرهنگي جامعه ما از همين ارتباطات گسترده ايرانيان نشأت گرفته است.
عضو هيئت علمي دانشگاه علامه يادآور شد: خيلي از وسايل و ابزارهاي ارتباطي جامعه مانند پست چاپار و ... براي اولين بار در ايران اختراع شده است که البته خيلي از افراد معتقدند تکنولوژي ارتباطات نوري هم براي اولين بار در ايران ابداع شده است.
انتظاري بيان داشت: در نهايت همه اين مولفه ها باعث شد که ايرانيان انسان هايي ارتباطي باشند؛ چرا که ارتباط براي ايرانيان يک دغدغه بوده و به قشر نخبگان سرايت کرده و باعث اين اختراعات شده است.
*احساس ناامني مردم را به سمت کسب اطلاعات سوق مي دهد
اين استاد دانشگاه ضمن توضيح امنيت بيان داشت: مردم در شرايط اجتماعي دچار بحران و نوسانات مي شوند و در نتيجه احساس ناامني به وجود مي آيد و همين احساس عاملي براي کسب اطلاعات و اخبار از سوي مردم است.
انتظاري خاطر نشان کرد: معمولاً کساني که احساس ناامني مي کنند بيشتر به دنبال خبر و اطلاعات هستند؛ همين موضوع باعث شده است که مردم ايران زماني که به هم مي رسند، اولين سوالشان از يکديگر، "چه خبر؟" است؛ در حالي که در کشورهاي ديگر اين گونه نيست.
وي افزود: اين خصيصه اي است که در ايرانيان ممتاز است. بر همين مبنا در سال هاي اخير رشد وبلاگ نويسي ميان ايرانيان در دنيا بالاتر از ساير کشور ها بوده که دليل اين موضوع نيازها و خلأ هايي است که مردم با آن مواجه هستند و توسط رسانه ها تأمين نشده است.
*تکنولوژي هاي وارداتي به کشور برخواسته از نيازها و متناسب با فرهنگ و تمدن ما نيستند
*در مورد استفاده از شبکه هاي اجتماعي آموزش هاي لازم داده نشده است
اين جامعه شناس ضمن برشمردن آسيب هاي استفاده از رسانه ها و شبکه هاي اجتماعي خاطرنشان کرد: در حال حاضر مردم براي بسياري از تکنولوژي ها آموزش نديده اند؛ به اين معني که بسياري از تکنولوژي ها به سهولت وارد کشور مي شوند بدون اينکه آموزش بهره برداري از آنها به مردم داده شود.
انتظاري اذعان داشت: اين در حالي است که اين تکنولوژي ها در جوامع غربي ابداع شده است و مهم تر اينکه اين اختراعات بر اساس نيازهاي همان جامعه و يا برخي سياست گذاري هاي فرهنگي صورت گرفته است؛ اما براي جامعه ما وارداتي هستند.
وي با بيان عدم بومي سازي در مورد تکنولوژي هاي وارداتي اظهار داشت: در واقع اين تکنولوژي ها برخواسته از نيازها و متناسب با فرهنگ و تمدن ما نيستند؛ بسياري از اين تکنولوژي ها همچون راديو، تلويزيون و موبايل وقتي وارد جامعه ما شدند تعريفي در مورد اينها صورت نگرفت.
عضو هيئت علمي دانشگاه علامه خاطرنشان کرد: برخي مي گويند اين تکنولوژي ها آمده است اما فرهنگ اين ابزارها و وسايل نيامده است که اين حرف بسيار غلطي است؛ چرا که فرهنگ، آمدني نيست بلکه فرهنگ بايد در جامعه ايجاد شود.
انتظاري افزود: بايد براي هر کدام ازاين تکنولوژي ها بومي سازي انجام گرفته و کدهاي اخلاقي آن تعريف شود؛ اين وظيفه نخبگان، روحانيون، رسانه ملي و همه کساني است که متولي اخلاق در جامعه هستند؛ که متأسفنه اين کارها انجام نشده است.
وي با ذکر مثالي گفت: به ما گفته نشده است وقتي اتومبيل داريد چه طور از آن استفاده کنيد؛ اين درحالي است که آمريکايي ها خيلي بيشتر از کشور ما اتومبيل دارند؛ اما ترافيک آنها از ايران کمتر است؛ چراکه آنها مي دانند از اتومبيل بايد چه زماني استفاده کنند.
عضو هيئت علمي دانشگاه افزود: در مورد رسانه هاي اجتماعي جديد و شبکه هاي اجتماعي هم همين وضعيت وجود دارد و مردم نمي دانند و آموزش نديده اند که با اين رسانه ها چگونه برخورد کنند.
انتظاري تصريح کرد: استفاده از رسانه هاي اجتماعي نياز به آموزش دارد و مردم ما براي استفاده از اين امکانات آماده نيستند؛ معمولا در اين قضايا سياست گذاران فرهنگي و به طور کلي دولت، همان برخورد و سياست هايي که تا کنون با بقيه موارد داشته است را در پيش گرفته است؛ مثلا دولت استفاد از اين وسايل و امکانات را تحريم مي کند از طرف ديگر مردم به اين تحريم ها اهميت نمي دهند.
وي برخورد امروز دولت با شبکه هاي اجتماعي را شبيه جريان شهرسازي دانست و تشريح کرد: دولت مي گويد خانه سازي در اين منطقه ممنوع است اما مردم بي رويه در آن منطقه خانه سازي مي کنند و در نهايت دولت مجبور مي شود براي مردم ساکن در آن منطقه مدرسه و پارک بسازد.
اين استاد برجسته خاطرنشان کرد: همه اين موارد به اين دليل است که دولت نياز مردم را نشناخته است؛ مردم نياز به شهرنشيني دارند و دولت موظف است با يک برنامه ريزي منسجم اين امکانات را براي مردم فراهم کند و به جاي اينکه با برنامه براي مردم خيابان کشي کند و مردم را اسکان دهد، مردم سرخود و با بي قانوني و بي برنامگي، خودشان خانه سازي و نياز خود را تأمين مي کنند که دولت هم در نهايت منفعل مي شود.
انتظاري تأکيد کرد: برخورد دولت با شبکه هاي اجتماعي مثالي بر اين موضوع است؛ از يک طرف سياست فيلتر، به رسميت نشناختن و ممنوع کردن را در پيش مي گيرند از طرف ديگر مردم توجهي به اين سياست نمي کنند.
وي افزود: به جاي اينکه دولت روش هاي درست استفاده کردن از شبکه هاي اجتماعي را به مردم آموزش دهد آن را ممنوع مي کند و مردم هم کار خودشان را مي کنند؛ همين مي شود که آشفته بازار فعلي در شبکه هاي اجتماعي به وجود مي آيد؛ آسيب اصلي آنجاست که مردم نمي دانند از اين وسايل چه طور بايد استفاده کنند.
* برنامه ريزان فرهنگي جهاني به شدت به اطلاعات بارگذاري شده در شبکه‌هاي اجتماعي نياز دارند
* در ايران رشته مديريت سيستم اطلاعاتي وجود ندارد
اين استاد دانشگاه با بيان اهميت اطلاعات بارگذاري شده در شبکه هاي اجتماعي توسط کاربران ايراني تصريح کرد: بايد به جوانان گفته شود که شما در شبکه هاي اجتماعي اطلاعاتي را بارگذاري مي کنيد که به شدت برنامه ريزان فرهنگي جهاني به آنها نياز دارند.
انتظاري ضمن بيان خاطره سفر خود به سيدني گفت: در سال 1998 که به کنفرانس انجمن بين المللي ارتباط جمعي در سيدني رفته بودم، فردي با عنوان نماينده VOA از من که در آن زمان مدير کل مرکز مطالعات و تحقيقات رسانه هاي وزارت ارشاد بودم، نتايج تحقيقاتي براي برآورد استفاده جوانان از رسانه را خواست؛ پس از اين درخواست، مشخص شد که آنها چقدر عطش اين اطلاعات را دارند و ذائقه ها و نيازهاي فرهنگي و اجتماعي جوانان ايراني برايشان مهم است.
وي افزود: اکنون به جايي رسيده ايم که اطلاعات خود را در شبکه هاي اجتماعي بارگذاري مي کنيم که مديريت اين شبکه ها در دست ما نيست؛ اطلاعاتي که در مجموع ذائقه ها، نيازها و تمايلات ما را بازگو مي کند.
اين جامعه شناس ادامه داد: در بين خود مردم آمريکا هم همين سياست پياده شده است؛ درواقع رسانه ها به نحوي عمل مي کنند که خواسته هاي خود به مردم القا شده و اين خواسته ها از زبان و اعمال مردم ساري و جاري مي شود؛ همين اتفاق را امروز در شبکه هاي اجتماعي پياده مي کنند تا کل مردم دنيا همين روند را پپدا کنند.
انتظاري بيان کرد: در کشورهاي غربي يک رشته دانشگاهي تحت عنوان مديريت سيستم هاي اطلاعاتي وجود دارد که ما هنوز تکنولوژي اين رشته را هم نداريم.
وي يادآور شد: بايد بدانيم اطلاعات فيس بوک کجا جمع مي شود؟ ما توانايي جمع کردن اين اطلاعات را نداريم؛ اما در آمريکا و سرور هاي آمريکايي اين امکانات موجود است و آنها توانايي جمع آوري اين امکانات را دارند.
*فقر سواد رسانه اي در بين خانواده ها مهمترين آسيب است
عضو هيئت علمي دانشگاه علامه با بيان بي طرفي خود در خصوص آزاد کردن يا فيلتر شدن شبکه هاي اجتماعي تأکيد کرد: مردم بايد سواد استفاده از اين ابزار و امکانات را داشته باشند؛ در خانواده هاي ما اگر يک فرزند 18 ساله بخواهد به شهرستان برود والدين او نگران هستند که بيرون از خانه چه اتفاقاتي براي او مي افتد. مدام به او زنگ مي زنند، او را چک مي کنند، او را کنترل و راهنمايي مي کنند تا زمان بازگشت او به منزل برايش اتفاقي نيفتد.
انتظاري افزود: همين فرزند به راحتي وارد فضاي مجازي مي شود، فضايي که بسيار مخرب، خطرناک و حساس تر از خروج فيزيکي از خانه است؛ ولي پدر و مادر اصلاً برايشان مهم نيست و نسبت به اين موضوع بي تفاوت هستند و گمان ميکنند فرزندشان کنارشان است؛ اين ناشي از فقر سواد رسانه اي است که به جاي بستن و فيلتر کردن و ... بايد به فکر بالا بردن سواد رسانه اي باشيم چرا که با اين سياست ها به جايي نرسيده ايم و نخواهيم رسيد.
*در صدا و سيما ما تنوع وجود ندارد
*روش صدا و سيماي ما منطبق با روش رسانه اسلامي نيست
وي با اشاره به تنوع در برنامه هاي صدا و سيما ادامه داد: البته در کنار بالا بردن سواد مي بايد آن اطلاعاتي که مردم مي خواهند به آنها داده شود.
اين جامعه شناس خاطرنشان کرد: رسانه ما امروز مدام شبکه ها را زياد مي کندغ اگرچه اين موضوع خوب است و مي تواند بخشي از نياز ها را پاسخ دهد؛ اما مهم اين است که رسانه تنوع داشته باشد که متأسفانه رسانه ما تنوع ندارد.
انتظاري افزود: در طول يک روز يک خبر در رسانه هاي مختلف داخلي به همان شيوه و شايد توسط همان مجري بيان و اجرا مي شود؛ به طور کلي در شرايط فعلي ما شبکه هاي مختلف نداريم.
وي اذعان داشت: کل صدا و سيماي ما يک شبکه است و نمي توانيم بگوييم چندين شبکه ايجاد کرده ايم؛ در حالي که بايد متنوع عمل کرد. بايد اين امکان را فراهم کرد که نگاههاي مختلف بيان شوند. صداو سيماي نگاه انتقادي برنمي تابد. در حالي که مردم نياز دارند ديدگاههاي مختلف را بشنوند. نه رسانه‌ي غربي اينگونه است نه اين روش رسانه اسلامي است.
اين پژوهشگر اجتماعي تاکيد کرد: در زمان حاضر بايد استراتژي رسانه ها ترويج تفکر انتقادي باشد تا بتواند مردم را منتقد بار بياورد؛ اما استراتژي رسانه هاي فعلي ما پرورش انسان هاي منفعل است.
انتظاري گفت: وقتي انسان منفعل پرورش دادي بايد توقع هم داشته باشي که اين فرد به آساني در اختيار ماهواره و فيس بوک و... قرار گيرد؛ همين مي شود که يک ايراني زماني به غرب سفر مي کند در کمتر از يک ماه در فرهنگ غرب مضمحل مي شود و فرهنگ خودش را به کلي فراموش مي کند؛ چون اين فرد يک فرد منفعل است.
*امروز انسان ايراني براي جامعه ايراني پروش داده نمي شود
*تفکر انتقادي بايد در همه رسانه هاي ما رعايت شود
انتظاري با اشاره به کمرنگ شدن مرزهاي جامعه ايراني افزود: مسأله امروز ما اين است که انسان ايراني را براي جامعه ايراني پرورش نمي دهيم.
وي اظهار داشت: مرزهاي جامعه کمرنگ شده است و آدمها به راحتي از اين مرزها عبور مي کنند؛ از طريق شبکه هاي اجتماعي مي روند. ديگر نمي شود گفت ايراني را فقط براي ايران پرورش مي دهيم بلکه پرورش بايد جهاني شود.
اين استاد دانشگاه بيان داشت: بايد سياست گذاري هايمان براي جهان امروز قابل قبول باشد؛ در حال حاضر اين مشکل رسانه هاي ماست؛ روزنامه هاي ما هم کفايت لازم را ندارند و نمي توانند تفکر انتقادي را پرورش دهند.
*مسئولين فرهنگي ما ساده انديش هستند و پيچيدگي هاي فرهنگي جامعه را درک نمي کنند
*بايد فرهنگ را از دست متوليان بي سواد فرهنگ نجات داد
*سياست گذاري هاي رسانه اي بايد فراملي باشد
وي بيان کرد: بايد گفته شود در اين مسائل، با تغيير دولت ها اتفاقات آنچناني نمي افتد، برخي مسئولين به اين مسائل بيشتر و برخي کمتر اعتقاد دارند؛ ولي بدنه آنگونه نيست که با تغيير دولت همه تغيير کنند.
با تغيير دولت ها تنها برخي تاکتيک ها تغيير مي کنند؛ اگر دولتي بتواند شجاعانه عمل کند شايد بتواند راهبردها و سياست هايي را دنبال کند تا اينکه تغييراتي را به وجود آورد؛ مسلماً با انجام اين اقدامات، تغييراتي که لازم است و به آن اشاره شد حاصل نمي شود و روال همان روال است؛ البته براي بررسي اين روش ها علاوه بر خوب يا بد بودن آنها، بايد موفق بودن يا نبودن اين روش ها هم مورد بررسي قرار گيرند.
اين استاد دانشگاه با بيان اينکه متاسفانه کساني مسئول امور فرهنگي ما هستند که بسيار ساده انديش مي باشند و پيچيدگي هاي فرهنگ و جامعه را درک نمي کنند، تصريح کرد: بايد شرايطي به وجود آيد که مردم بتوانند انتخاب کنند. اينقدر اطلاعات داشته باشند که بدانند چه طور از آن امکانات استفاده کنند.
انتظاري افزود: مردم به دنبال چه هستند؟ به دنبال چه نيازي به فيس بوک مي روند؟ بايد اين نياز را به رسميت شناخت. دين اسلام اصلاً بر مبناي نياز هاي انسان ها است نه اينکه بدون در نظر گرفتن نيازها احکام و دستورات صادر کند. اصلا فرق اسلام با مسيحيت همين بود.
وي خاطرنشان کرد: مسئولان ما اين موضوع را به رسميت نمي شناسند و به خود اجازه مي دهند بدون توجه به نيازها حکم صادر و عمل مي کنند؛ با اين ساده انديشي ها راه به جايي نمي بريم در نتيجه مساله خودش را به ما تحميل مي کند و ما مجبور هستيم آنرا بپذيريم.
عضو هيئت علمي دانشگاه علامه ادامه داد: متأسفانه امروز فرهنگ را به دست کساني با دانش کم و تک بعدي سپرده ايم و آنها دارند سياست گذاري فرهنگي مي کنند و کار را جلو مي برند؛ بايد فرهنگ را از دست متوليان بي سواد فرهنگ نجات داد. تا اين اتفاق نيفتد، نمي توانيم فرهنگ سازي کنيم و تنها داشته هايمان را از دست مي دهيم.
*حضور مردم در شبکه هاي اجتماعي آسيب هاي بسيار مخربي دارد
*سبک زندگي جامعه ما در شبکه هاي اجتماعي تخريب مي شود
وي با اشاره به آثار تخريبي حضور مردم در شبکه هاي اجتماعي، اذعان داشت: حضور مردم در شبکه هاي اجتماعي آسيب هاي بسيار مخربي دارد؛ چرا که مردم سبک هاي زندگي غربي را به راحتي آموزش مي بينند و بر مبناي اين آموزه ها عمل مي کنند و در نتيجه سبک زندگي جامعه خودي را تخريب مي کنند.
انتظاري ضمن بيان مثال هايي افزود: امروز چند درصد مردم سگ نگه داري مي کنند؟ سگ براي فرهنگ ما نيست براي فرهنگ غربي است چون مناسبات و روابط خانوادگي در غرب بسيار پايين است پس براي پر کردن وجبران خلاهايشان سگ نگه داري مي کنند. اما اين آموزشي است که توسط همين شبکه هاي اجتماعي به ما داده شده است. همين است که زندگي امروز ما آشفته شده است.
وي با ارائه مثالهايي ادامه داد: در غرب ساعت خوابيدن، بيدارشدن، مهماني و تفريح و... همه مشخص و معين است. اما در جامعه امروز ما اينها وجود ندارد و همه چيز آشفته است. مثلاً اگر در نقشه هاي ترافيکي آنلاين نگاه کنيم در کشور هاي اروپايي ساعت 10شب در خيابان ها هيچ خودرويي عبور نمي کند اما در شهرهاي ما ساعت يک شب همه در خيابان ها هستند و تازه دارند مهماني مي روند!
اين استاد دانشگاه تصريح کرد: اين آشفتگي سبک زندگي از همين بهره مندي هاي رسانه اي مثل ماهواره ناشي شده و عملاً باعث مي شود نظام اجتماعي از دستمان خارج شود؛ مادامي که در سياست گذاري هاي فرهنگي نگاه جهاني ـ به معني فعال شدن نه نگاه منفعلانه به جريان جهاني شدن ـ نداشته باشيم وضع همين است.
عضو هيئت علمي دانشگاه علامه طباطبايي(ره) در تشريح وظايف رسانه ها براي رفع آسيب ها بيان کرد: رسانه ها براي رفع اين آسيب ها دو وظيفه مهم دارند که در ابتدا بايد افزايش سواد رسانه اي را در دستور کار خود قرار دهند که رسانه ها در اين زمينه نقش مهمي مي توانند ايفا کنند.
انتظاري اذعان داشت: رسانه ها در بيان آسيب ها و فرصت ها در مورد شبکه هاي اجتماعي رسانه ها از قدرت بالايي برخوردار هستند؛ به نحوي که مي توانند با اطلاع رساني هاي صحيح و به موقع، مردم را عاقل و متفکر بار بياورند.
وي خاطرنشان کرد: در مرحله بعد رسانه ها بايد اطلاعات و اخبار مورد نياز مردم را در اختيارشان قرار دهند؛ اين وجه خيلي مهمي است و ما امروز در آن خيلي ضعيف عمل کرده ايم.
عضو هيئت علمني دانشگاه علامه اظهار داشت: کار اطلاع رساني بايد تخصصي شود و افراد مشغول در اين حوزه آموزش لازم را ديده باشند؛ کساني بايد در مطبوعات کار کنند که تخصص و توانايي لازم را داشته باشد.
انتظاري افزود: البته بايد امنيت هم داشته باشند چون در صورت فقدان امنيت تا فرد کار را ياد مي گيرد و متخصص مي شود کار را رها مي کند. در حال حاضرعمر متوسط روزنامه نگاران ما چقدر است؟ بعد دوباره افراد جديد و نوپا وارد اين عرصه مي شوند. در حالي که تجربه در اين حرفه بسيار مهم است.
وي با انتقاد از عملکرد رسانه هاي داخلي تصريح کرد: استقبال فعلي از اين شبکه ها و فيس بوک و... خودش شاخصي است از اينکه رسانه هاي ما وظيفه اصلي خود را در تامين نيازها به درستي انجام نداده اند و اين موضوع نياز به تحليل آنچناني ندارد. بايد براي اينها تدبيري انديشيده شود؛ شاخص ديگر اينکه وظيفه اصلي رسانه ها نظارت از طرف مردم است که اين مهم امروز به درستي انجام نمي گيرد.
عضو هيئت علمي دانشگاه علامه خاطرنشان کرد: وقتي قدرت در بين يک عده اي تقسيم مي شود مردم از طريق رسانه ها مي توانند بر عملکرد آنها نظارت داشته باشند.که در شرايط حاضر اين مهم انجام نمي گيرد. فقدان اين شاخص عملکرد در حوزه نظارت، همين فسادهاي مالي است؛ اما متأسفانه روزنامه ها اين فسادها را نفهميدند.
انتظاري در پايان تاکيد کرد: براي کاهش و حل اين آسيب ها بايد به راه اندازي رشته هاي جديد و مربوط به اين حوزه براي ورود تخصصي، افزايش سواد رسانه اي و آموزش به مردم و بيان رويکردهاي مختلف و... توجه شود.