به گزارش پايگاه خبري تحليلي پيرغار، با اين حال در ميانه اين دو نگاه، بسياري ديگر بر اين عقيده اند که اين توافق ضمن جلوگيري از افزايش فشارها بر کشورمان و نيز شدت بخشيدن به تنش در روابط ايران با ديگر کشورها، آزموني است براي سنجش ميزان صداقت طرف مقابل تا به اين ترتيب روزنه اي براي حل و فصل نهايي پرونده هسته اي کشورمان ايجاد شود و در پرتو آن ايران بتواند به عنوان يک عضو ان. پي. تي به فعاليت صلح آميز هسته اي ادامه دهد.
در کنار اين نگاه هاي متفاوت به ماهيت مذاکرات و توافقي که پس از سه دور گفت وگوي ديپلماتيک در ژنو به امضا رسيد، حتي درباره متن نوشتاري مفاد توافق نيز ابهاماتي وجود دارد و کاخ سفيد ساعتي پس از امضاي توافق نامه، جزئياتي را منتشر ساخت که دستگاه ديپلماسي کشورمان آن را يکطرفه و غيرواقعي ارزيابي کرد.
همين اختلاف نظرها وقتي در کنار اما و اگرهاي فني در حوزه توليد انرژي هسته اي قرار مي گيرد، ابهاماتي را مي آفريند که پاسخ به آن نيازمند بررسي دوباره موضوعي است که دست کم 10 سال است به يکي از چالش هاي اصلي حوزه سياست خارجي کشورمان تبديل شده است؛ ابهاماتي که هـر چند به دليل تکرار مداوم برخي واژه ها، معناي آن بديهي به نظر مي رسد، اما درون خود مباحثي فناورانه، حقوقي و سياسي نهفته دارد که براي فهم آن بايد دقت بيشتري کرد.
با در نظر گرفتن پيچيدگي هاي فني اين پرونده و نيز ملاحظات سياسي ناظر بر آن، روزنامه جام جم با جمع آوري مهم ترين پرسش هاي مطرح درباره برنامه هاي هسته اي کشور و نيز توافق نامه ژنو، تلاش کرد تا بــه 24 پرسش يا ابــهام رايج در اينباره پاسخ دهد.
يک ديپلمات حاضر در مذاکرات نيز براي آماده سازي پاسخ به پرسش هاي گردآوري شده که مجموعه اي از مباحث مطرح در رسانه ها، افکارعمومي و ديدگاه هاي مخاطبان روزنامه را شامل مي شود، به گروه سياسي جام جم ياري رساند تا شايد پرسش و پاسخ پيش رو بتواند برخي ابهاماتي را که درباره برنامه هاي هسته اي، مذاکرات ايران و 1+5 و نهايتا توافق ژنو وجود دارد از بين ببرد و با افزايش آگاهي عمومي درباره موضوعاتي که در اتاق مذاکره بر سر آن چانه زني صورت مي گيرد، به مسير پيش روي گفت وگوها و نيز تيم مذاکره کننده کمک کند.
1ـ برنامه صلح آميز هسته اي چيست؟
برنامه صلح آميز هسته اي که ايران بر برخورداري از آن تاکيد دارد، به منظور استفاده از انرژي پاک هسته اي در برخي صنايع از جمله کشاورزي و صنايع دارويي مورد استفاده قرار مي گيرد. در اين برنامه در هيچ شرايطي دستيابي به سلاح هسته اي، مدنظر نيست.
2ـ تفاوت توافق و تعهد براساس حقوق بين المللي چيست؟
توافق، برگشت پذير است و ضمانت اجرايي آن برآمده از حسن نيت طرفين است. درحالي که معاهدات الزام آور بوده و نمي تواند ماهيتي داوطلبانه داشته باشد. از آنجا که ايران به طرف مقابل خوشبين نيست، دستيابي به توافق يک دستاورد به شمار مي رود.
3ـ غني سازي اورانيوم که تا اين حد مورد تاکيد جمهوري اسلامي ايران است، با چه هدفي صورت مي گيرد؟
اورانيوم 235 و 238 (U235 و U238) دو گونه موجود در طبيعت هستند. اورانيوم 235 در تاسيسات هسته اي قابل استفاده است و اورانيوم براي مصارف غيرنظامي و استفاده در سوخت هسته اي بايد تا 5 درصد غني شود و براي مصرف غيرنظامي در رآکتورهاي تحقيقاتي مانند رآکتوري که در تهران است (TRR) هم بايد تا 20 درصد غني شود.
بر همين اساس جمـهوري اسلامي ايران به عنوان يکي از مراحل چرخه سوخت، غني سازي اورانيوم را در دستورکار خود دارد.
4ـ ان. پي .تي چه مي گويد؟ آيا حق غني سازي در آن به رسميت شناخته شده است؟
در بند اول ماده چهارم ان. پي. تي آمده است که «هيچ چيز در اين معاهده نبايد به معني تاثيرگذاري بر حق مسلم تمامي اعضاي اين پيمان براي توليد، تحقيق و استفاده از انرژي هسته اي براي اهداف صلح آميز، بدون تبعيض و مطابق با بندهاي يک و 2 اين پيمان باشد». در اسناد کنفرانس هاي بازنگري صراحتا خواسته شده است که حق کشورها در انتخاب فرآيند چرخه سوخت بايد محترم شمرده شود.
5 ـ توافق نامه ژنو درباره حق غني سازي ايران چه مي گويد؟
در متن توافق نامه ژنو نه تنها به رعايت کامل حقوق ايران در چارچوب ان. پي. تي اذعان شده، بلکه تاکيد شده است که اين راه حل جامع، متضمن يک برنامه غني سازي با تعريف مشترک است که همين، تاکيدي است بر پذيرش حق غني سازي ايران. همچنين در بخشي از گام اول آمده است: ايران اعلام مي کند که براي اين دوره شش ماهه، اورانيوم را در سطحي بالاتر از 5 درصد غني نکند که همين مساله به منزله اين است که کشورهاي عضو 1+5 پذيرفته اند غني سازي تا سطح 5 درصد ادامه داشته باشد.
در همين حال ديپلمات ايراني حاضر در مذاکرات هم در پاسخ به اين سوال تاکيد کرد: «حق استفاده صلح آميز به طور کامل به رسميت شناخته شده است و انجام غني سازي ايران نيز به طور کامل به رسميت شناخته شده است.»
6 ـ چرا تاکنون ايران اورانيوم را تا حد 20درصد غني مي کرد؟
رآکتور تهران که بــراي توليد راديوداروها به کار مي رود، به صفحات سوختي نياز دارد که با استفاده از اورانيوم 20درصد توليد مي شود. ايران ابتدا قصد داشت صفحات سوخت رآکتور تهران را از خارج کشور تهيه کند، اما با امتناع کشورهاي غربي از فروش اين صفحات، ايران از سال 89 شروع به غني سازي 20درصد براي توليد صفحات سوخت کرد.
7ـ براساس توافق ژنو، غني سازي 20درصد به چه وضعي درمي آيد؟
ايران پذيرفته که در شش ماه اين توافق، توليد مواد غني سازي 20درصد را متوقف کند. همچنين نيمي از اورانيوم غني شده 20درصد که حدود 200کيلوگرم است به اکسيد اورانيوم تبديل مي شود که براي توليد رآکتور تهران به کار مي رود. باقي UF6 غني شده 20درصدي نيز رقيق مي شود که غلظت آن به کمتر از 5 درصد برسد.
8ـ UF6 يا هگزافلورايد اورانيوم چيست و چرا توليد مي شود؟
اورانيوم که در مراحل اوليه پس از استخراج از معدن به صورت ماده جامد زردرنگي در مي آيد براي اين که قابل غني سازي باشد به هگزافلورايد اورانيوم تبديل مي شود. هگزافلورايد اورانيوم ماده اي جامد است که در دماي حدود 60 درجه به صورت گاز در مي آيد که اين گاز براي غني سازي و جدايي UF6 حاوي اورانيوم 235 به سانتريفيوژ، تزريق مي شود.
در متن توافق نامه آمده است که ذخاير غني سازي شده اين گاز بايد از سطح 20درصد به 5 درصد برسد. ديپلمات حاضر در مذاکرات ژنو به جام جم گفت، اين کار با هدف آماده سازي براي توليد سوخت رآکتور تحقيقاتي صورت مي گيرد.
9ـ اکسيد اورانيوم به چه منظور توليد مي شود؟
هگزافلورايد اورانيوم که به ميزان 20 درصد غني شده براي اين که قابل تبديل به صفحات سوخت باشد، بايد ابتدا به اکسيد اورانيوم تبديل شود. صفحات سوخت براي استفاده در رآکتور تهران به کار مي رود.
10ـ سانتريفيوژ چيست و براساس توافق نامه ژنو آيا محدوديتي در اين زمينه اعمال خواهد شد؟
سانتريفيوژ دستگاهي است که با استفاده از نيروي گريزازمرکز، موادي را که وزن آنها متفاوت است از يکديگر جدا مي کند. در اين دستگاه محفظه اي که مواد جداشدني در آن قرار دارد معمولا به کمک يک موتور بسرعت حول يک محور مي چرخد. سرعت گردش سانتريفيوژهايي که در غني سازي اورانيوم به کار مي روند بسيار بالاست. با توجه به اهميت کارکرد سانتريفيوژها، در متن توافق نامه ژنو تعداد آنها هيچ تغييري نمي کند.
البته ديپلمات حاضر در مذاکرات ژنو به جام جم گفت:« در گام نهايي که تحريم ها به طور کامل رفع مي شود، احتمال دارد در چارچوب يک طرح جامع، برخي محدوديت ها اعمال شود که البته بايد مورد توافق دو طرف قرار گيرد.»
11ـ بر اساس توافق ژنو، فعاليت سايت فردو که در آن غني سازي 20 درصدي انجام مي شود، به چه شکل درمي آيد؟
ايران اعلام کرده که فعاليت اين سايت را بيش از اين گسترش نمي دهد، اما ديپلمات حاضر در مذاکرات به جام جم گفت سايت فردو بر اساس توافق ژنو کماکان به کار خود ادامه خواهد داد و فقط با توجه به توقف غني سازي 20درصد، غني سازي در اين سايت همانند سايت نطنز در حد 5 درصد ادامه پيدا مي کند.
آن طور که وزير امور خارجه کشورمان گزارش داده، تغييرات در سايت فردو به گونه اي است که اگر غربي ها به تعهدات خود پايبند نباشند، جمهوري اسلامي ايران ظرف يک روز قادر است بار ديگر، غني سازي 20 درصدي را در فردو از سر بگيرد.
12ـ ايران پذيرفته ذخاير سوخت 20درصدي خود را تبديل کند. آيا اين موضوع قدرت چانه زني ايران را براي ادامه مذاکرات کاهش نمي دهد؟
ايران از سوخت 20 درصدي به منظور استفاده در رآکتور تهران بهره مي گيرد. براي استفاده از سوخت 20 درصد در رآکتور تهران همان طور که گفته شد بايد ابتدا هگزافلورايد اورانيوم غني شده به اکسيد اورانيوم تبديل شود که مطابق توافق ژنو، ايران نيمي از اورانيوم 20 درصدي را به اکسيد اورانيوم تبديل مي کند که تا چند سال، سوخت مورد نياز رآکتور تهران را تامين مي کند. همچنين همان طور که توضيح داده شد در صورت عدم پايبندي 1+5 به تعهداتشان، جمهوري اسلامي ايران ظرف يک روز مي تواند غني سازي 20 درصدي را دوباره شروع کند.
13ـ تاسيسات آب سنگين اراک چه فعاليتي انجام مي دهد؟ براساس اين توافق نامه اين تاسيسات چه مي شود؟
براساس توافق نامه جمهوري اسلامي ايران پذيرفته از توسعه فعاليت هاي رآکتور آب سنگين اراک در شش ماه آينده خودداري کند.
در همين حال ديپلمات حاضر در مذاکرات ژنو به جام جم گفت: «رآکتور آب سنگين اراک هنوز راه اندازي نشده و در حال ساخت است و بر اساس اين توافق نامه کماکان احداث آن ادامه مي يابد. توليدات نيروگاه شامل آب سنگين و آب سبک است. آب سبک براي درمان و پيشگيري از سرطان کاربرد دارد و آب سنگين توليدي اين نيروگاه در حوزه هاي مختلف از جمله زيست شناسي، پزشکي و فيزيک به کار مي رود و از آن به عنوان ماده خنک کننده براي نيروگاه هاي هسته اي و توليد راديودارو نيز استفاده مي شود.»
14ـ آيا با توجه به اين که رآکتور آب سنگين اراک هنوز راه نيفتاده، اين توافق نامه به معني توقف آن نيست؟
ديپلمات حاضر در مذاکرات: «خير، در مرحله فعلي، کار احداث رآکتور مي تواند ادامه يابد.»
15ـ منظور از پرسشنامه هاي جديد فني رآکتور اراک که در توافق نامه به آن اشاره شده، چيست و اصولا ارتباط فعاليت هاي اين مرکز با توليد پلوتونيوم ادعايي چيست؟
ارائه اين پرسشنامه ها، کار فني است که لازمه نظارت آژانس بر رآکتور مي باشد. با توجه به عدم تکميل رآکتورهم اکنون توليد پلوتونيوم صورت نمي گيرد.
16ـ تحريم هايي که رفع آن مورد توجه اين توافق نامه است، اشاره به چه محدوديت هايي دارد؟
در توافق ژنو، روند تشديد تمامي تحريم هاي شوراي امنيت و تحريم هاي يکجانبه اروپا و آمريکا را متوقف و بخشي از تحريم هاي يکجانبه را نيز لغو خواهد کرد، اما همان طور که در توافق نامه آمده و ديپلمات حاضر در مذاکرات ژنو هم در گفت وگو با جام جم به آن اشاره کرده، برخي تحريم ها از جمله تحريم هاي شوراي امنيت همچنان به قوت خود باقي است که براساس توافق نامه پس از مراحل پاياني، همه اين تحريم ها بايد لغو شوند.
براساس توافق ژنو، تحريم هاي اتحاديه اروپا و آمريکا بر بيمه و خدمات حمل و نقل مرتبط با معاملات نفتي تعليق مي شود. همچنين تحريم هاي آمريکا و اتحاديه اروپا در زمينه صادرات پتروشيمي ايران، طلا و فلزات گرانبها، صنعت خودروسازي و صدور گواهي عرضه و نصب قطعات يدکي براي ايمني پرواز هواپيماهاي غيرنظامي ايران لغو مي شود.
17ـ در يکي دو بند از توافق نامه از «مبلغ توافق شده» صحبت به ميان آمده که هرچند در بيانيه کاخ سفيد به اين اعداد اشاره شده، اما مبالغ يادشده در متن ترجمه شده از سوي وزارت امور خارجه موجود نيست. چرا؟
ديپلمات حاضر در مذاکرات ژنو با بيان اين که بند مربوط به اصل آزاد سازي مبلغ توافق شده، در سند ژنو آمده است، گفت: باتوجه به بحث هاي صورت گرفته اصل مبلغ توافق شده از طريق نامه رسمي آمريکايي ها به خانم اشتون داده شده است.
عباس عراقچي، عضو تيم مذاکره کننده کشورمان هم اخيرا در گفت وگوي تلويزيوني خود با بي ارزش خواندن بيانيه کاخ سفيد گفته اين بيانيه فقط در چند جايي که ارقام را مشخص مي کند، قابل اعتناست، مثلا ميزان برگشت 4.2ميليارد دلاري درآمدهاي نفتي يا مبلغ 400 ميليون دلاري مربوط به دانشجويان.
18ـ عددها و مبالغي که در بيانيه کاخ سفيد آمده، اگر درست است، بر چه مبنايي به دست آمده و اگر حاصل فرمول خاصي است، چانه زني بر سر آن چگونه صورت گرفته است؟
ديپلمات حاضر در مذاکرات ژنو در پاسخ به اين پرسش به اين موضوع بسنده کرده که: «براساس فرمولي است که با توجه به برداشتن فشارهاي جاري بر صادرات جاري نفت ايران صورت مي گيرد و طبيعتا چانه زني هاي لازم درخصوص آن صورت گرفته است.»
19ـ در متن توافق نامه، دوره اي که ايران محدوديت هايي داوطلبانه را بر برنامه هاي هسته اي خود اعمال خواهد کرد، چقدر است؟ اگر طرف مقابل خواهان تمديد مدت اين محدوديت ها شود، چه بايد کرد؟
ديپلمات حاضر در مذاکرات در اين باره گفت: اين زمان در چارچوب مذاکرات درخصوص تفاهم جامع و درازمدت تعيين خواهد شد. هرگونه تمديد محدوديت ها بايد با توافق دو طرف انجام گيرد.
20ـ در ابتداي اين متن آمده است که در فاصله ميان گام هاي اول و آخر مذاکرات، گام هاي ديگري چون پرداختن به قطعنامه هاي شوراي امنيت با هدف پايان رضايت بخش اين موضوع از سوي شوراي امنيت سازمان ملل وجود خواهد داشت. آيا اين به معني پذيرش قطعنامه هاي شوراي امنيت از سوي ايران است؟
ديپلمات حاضر در مذاکرات ژنو: «پيشنهاد اول کشورهاي 1+5 اجراي قطعنامه ها بود که بعدا به عبارت «پرداختن» به قطعنامه هاي شوراي امنيت تغيير يافت که حتي مي تواند به لغو قطعنامه هاي شوراي امنيت تفسير شود.»
21ـ در بخشي از اين توافق نامه، ابعاد غني سازي به شناسايي از سوي 1+5 منوط شده است. آيا با توجه به اين که همواره تاکيد داشته ايم در چارچوب ان .پي. تي حق غني سازي با هر درصد مورد نياز را داريم، اين بخش از توافق نامه در آينده براي کشورمان مشکل ساز نمي شود؟
ديپلمات حاضر در مذاکرات ژنو در پاسخ به اين ابهام گفت: «حق مسلم کشورها براي دسترسي به مصارف صلح آميز از انرژي هسته اي صريحا در معاهده ان.پي.تي آمده است، اما با توجه به تفسير کشورهاي غربي، آنها همچنان اين حق را به غني سازي تفسير نمي کنند، لذا به رسميت شناختن برنامه غني سازي در تفاهم صورت گرفته بسيار بااهميت تلقي مي شود.»
22ـ وجود متن ها و تفسيرهاي گوناگون از توافق نامه به چه دليلي است و چه معنايي دارد؟
چنانچه سخنگوي وزارت امور خارجه کشورمان اشاره کرد، متني که کاخ سفيد مدعي شده مربوط به توافق صورت گرفته در ژنو است، نسبتي با واقعيت نداشته و به نظر مي رسد به منظور کاربرد داخلي و مقابله با برخي فشارهاي لابي جنگ طلب منتشر شده است. بنابراين توافق ژنو فقط يک متن نهايي مشخص است که در ترجمه رسمي از سوي وزارت امور خارجه مي توان جزئيات توافق صورت گرفته را مشاهده کرد.
23ـ عدم بازفرآوري که يکي ديگر از گام هاي اعتمادساز ايران در توافق ژنو است، دقيقا چه معنايي دارد؟
براي بازيافت اورانيوم از سوخت هسته اي مصرف شده در رآکتور از عمليات شيميايي موسوم به بازفرآوري استفاده مي شود. در اين عمليات، ابتدا پوسته فلزي ميله هاي سوخت مصرف شده را جدا مي سازند و سپس آنها را در داخل اسيد نيتريک داغ حل مي کنند. در نتيجه اين عمليات، يک درصد پلوتونيوم، سه درصد مواد زائد بشدت راديو اکتيو و 96 درصد اورانيوم به دست مي آيد که دوباره مي توان آن را در رآکتور به مصرف رساند. با توجه به امکان جداسازي پلوتونيوم در اين فرآيند که مي تواند استفاده نظامي داشته باشد، اين فرآيند از حساسيت زيادي برخوردار است.
ديپلمات حاضر در مذاکرات ژنو هم در اين زمينه تاکيد کرد: «هم اکنون ايران تاسيسات بازفرآوري سوخت هسته اي ندارد و هيچ گونه قصدي هم براي ساخت اين تاسيسات ندارد. همان طور که اشاره شد، در متن توافق آمده است که ايران «عدم بازفرآوري يا عدم ساخت تاسيساتي را که توانايي بازفرآوري داشته باشد» به طور داوطلبانه عملياتي خواهد کرد.»
24ـ از ژنو2 تا ژنو3 چه تغييراتي در توافق نامه پديد آمد که اولي به امضاي توافق منجر نشد، اما مذاکرات دور بعد به نتيجه رسيد؟ آيا در دور بعد مذاکرات ايران کوتاه آمد يا طرف غربي به خواست ايران تمکين کرد؟
ديپلمات حاضر در مذاکرات ژنو در پاسخ به اين پرسش گفت: هماهنگ نبودن اعضاي گروه 1+5 که به دليل دخالت و زياده خواهي هاي برخي اعضاي گروه صورت گرفت، امکان تفاهم در ژنو2 را از ميان برد، ولي با هماهنگي هاي بيشتر انجام شده ميان اعضاي 1+5 و ادامه مذاکرات در ژنو3 که به پذيرش خواسته هاي اصولي جمهوري اسلامي ايران منجر شد، مذاکرات به نتيجه رسيد.
منبع:جام جم