يادداشت پايگاه خبري تحليلي پيرغار؛
مقدمه:
الف) روح انسان داراي قدرت و آثار زيادي است که هنوز هم براي بشر ناشناخته است و نمونه هاي بسيار کوچک آن در دنياي فعلي، مسأله تله پاتي، انتقال فکر از راه دور، سحر، ايجاد دوستي و دشمني در افراد و کارهاي عجيب و غريبي که مرتاضان هندي و… انجام مي دهند مثل نگه داشتن قطار و… چيزهاي است که قابل انکار نيست. زيرا روح، نفخه اي الهي است و امري است الهي که بشر نسبت به آن علم کمي دارد “و از تو درباره روح سئوال مي کنند بگو “روح از فرمان پروردگار من است و جز اندکي از دانش به شما داده نشده است (شريفه اسرا –کريمه ??).
ب) علوم تجربي به خيلي از حکمت ها و فلسفه احکام و مسائل ديني و واقعيت هاي عالم پي نبرده است. ممکن است چيزهايي واقعيت داشته باشد مانند وجود ملائکه و روح و… ولي هنوز به تجربه بشر در نيامده باشد. (منبع الف و ب: سايت گرانسنگ انديشه قم)
معناي لغوي چشم زخم: چشم زخم از دو کلمه چشم و زخم تشکيل شده است؛ چشم: همان عين عربي است که از مهمترين اعضاي بدن انسان است و وسيله ارتباط با عالم اطراف است (برون را به درون و درون را به برون ربط مي دهد)؛ زخم: به معناهاي متعددي از قبيل حرکت، گوشت فاسد شده گنديده، طعم و بوي بد و بي آبروئي استعمال مي شود. در زبان محاوره اي مي گوييم: چشمش گيرا و گيرنده است. به فارسي کتابي مي گوييم: «شور چشم» و به عربي مي گويند: اصابه العين يا عيون يا عين الحسود
به انگليسي: evil eye
به اسپانيايي: mal de ojo
به ايتاليايي: malocchio
به عبري ayin ha’ra
معناي اصطلاحي چشم زخم:
همان طور که روح هاي پاک مي توانند از خود انوار معنوي القاء کنند و عزم ها را در توجه به معنويات زياد نمايند و در نتيجه انسان قدرت تمرکز در مسائل توحيدي نصيبش شود، بعضي از روح ها چون در مسائل پست متمرکز شده اند، مي توانند روح افراد را تحت تأثير تنگ نظري خود قرار دهند و در نتيجه بدن انسان که تحت تأثير روح است، آسيب ببيند.
بنابراين چشم زخم در اصطلاح عبارت است از تأثير موج هاي منفي روح يک فرد، بر اعمال، رفتار و سرنوشت فرد ديگر، که از نگاه فرد شور چشم به ديگري مي رسد.
بنابراين دقت شود که نفس و روح نگاه کننده اثر مي گذارد؛ نه خود چشم!
چرا خداوند چشم زخم را قرار داده؟
خداوند به برخي ثروت و قدرت و… مي دهد تا امتحانشان کند اين نيز يک نيرو است تا بندگان چگونه از آن استفاده کنند!
چشم زخم روي چه کساني اثر مي کند؟
اول اين که تأثير آن باذن الله است (و ما هم بضارين به من احد الا باذن الله) (کريمه بقره– شريفه ??? به کسي نمي توانند آسيبي برسانند مگر باذن خداوند)
و دوم اين که بر افرادي که از خداوند دور مي شوند، نفس و عقلانيت ضعيف دارند مانند کودکان، سفيهان، اهل خرافات و ساده لوحان اما ممکن است بر افراد قوي نيز از باب آزمون الهي اثر بگذارد کما اين که امور طبيعي بر آنان موثر است.
آيا دليل محکمي بر رد چشم زخم وجود دارد؟
عده اي از معتزله، بدون ارائه دليلي روشن آن را ردّ کرده اند، آنها حتي نتوانسته اند شبهه قابل توجهي بر آن وارد کنند.
اسباب چشم زخم چيست؟ (يعني در چه صورتي چشم خوردن اشخاص يا اشيا محقق مي شود):
الف) کسي که شور چشم است به او نظر کند و از روي تعجب و حيرت بنا کند بر تعريف و تمجيد (البته شور چشمي در افراد در نهايت قلت است و دقيقا معلوم نيست علت شور چشمي در افراد چيست اگر چه در بين مردم عواملي را ذکر مي کنند).
ب) توجه جمعيتي به شخص يا شيء خاص و تعريف و تمجيد از آن ولو هيچ کدام شور چشم نباشند.
اگر چشم زخم واقعيت دارد چرا نتانياهو يا رييس جمهور آمريکا را چشم نمي زنيد؟
اول اين که افراد شور چشم در نهايت قلت هستند و عموميت ندارد و اينگونه افراد خود غالبا خبس باطن دارند و انگيزه اي براي چشم زدن آن پليدها ندارند.
دوم اين که چشم زخم در اثر تعريف و تمجيد است. اين پليدها که تعريفي نيستند از کدام کمال و جمال آنها تعريف کنند؟
سوم اين که بنا به فرموده قرآن مجيد: «و ما هم بضارين به من احد الا باذن الله» و خداوند به بسياري از بدکاران مهلت مي دهد تا آنان را دچار سنت استدراج نمايد.
«انهم يکيدون کيدا و اکيد کيدا فمهل الکفرين امهلهم رويدا» (شريفه ??تا ?? کريمه طارق)
«والذين کذّبوا باياتنا سنستدرجهم من حيث لايعلمون»؛ و منکران آيات خود را آهسته آهسته، به نحوى که درنيابند، فرو مى گيريم(کريمه اعراف- شريفه???). به عبارت ديگر چشم زخم واقعيت دارد اما به اين معنا است که مقتضي ضرر است نه آنکه علت تامه باشد. عوامل ديگري همچون خواست خدا، نبود پادزهر آن و… نيز بايد موجود باشد تا اثر کند لذا امکان اثر نکردن و دفع و رفع شور چشمي به واسطه عواملي که در ادامه اشاره خواهيم کرد وجود دارد.
چشم زخم در قرآن:
البته به طور صريح در مورد چشم زخم مطلبي در قرآن نيامده اما ذيل بعضي آيات، احاديث و تفاسيري در مورد آن آمده به عنوان نمونه موارد ذيل:
الف) و گفت اي پسران من سفارش ميکنم که چون به مصر رسيديد، همه از يک در وارد نشويد؛ بلکه از درهاي مختلف در آييد و بدانيد که از خدا چيزي شما را بينياز نتواند کرد که هيچ کس فرمانرواي عالم جز خدا نيست. من بر او توکل مي کنم و بايد صاحبان مقام توکل هم بر او اعتماد کنند (کريمه يوسف شريفه ??). يکي از احتمالهايي که در تفسير اين آيه گفته شده، چشم زخم است. از آنجا که برادران يوسف نيکو روي و خوش قامت بودند و تعدادشان نيز بسيار بود پدرشان حضرت يعقوب (ع) ترسيد که مردم مصر آنها را چشم بزنند، از اين رو به فرزندان خود سفارش کرد که از يک دروازه، وارد نشوند؛ بلکه پراکنده شده و از دروازه هاي متعدد وارد شوند، تا چشم نخورند. (طبرسي، فضل بن حسن، ج? ، ص ???، دار احياء التراث العربي، بيروت، ???? ق.)
ب) اِنْ يَکادُ الَّذِينَ کَفَرُوا لَيُزْلِقُونَکَ بِأَبْصارِهِمْ لَمَّا سَمِعُوا الذِّکْرَ وَ يَقُولُونَ إِنَّهُ لَمَجْنُون، وَ ما هُوَ إِلاَّ ذِکْرٌ لِلْعالَمِينَ (??و ?? سوره مبارکه قلم)
نزديک است کافران هنگامى که آيات قرآن را مىشنوند تو را با چشمان خود هلاک کنند و مىگويند او ديوانه است! در حالى که اين (قرآن) جز مايه بيدارى براى جهانيان نيست.
در الدر المنثور است که بخارى از ابن عباس روايت کرده که گفت: رسول خدا(ص) در تفسير آيه “وَ إِنْ يَکادُ الَّذِينَ کَفَرُوا” فرمود: مساله چشم زخم حق است (الدر المنثور، ج ?، ص ???)
بعضى ديگر گفتهاند که اين کنايه از نگاه هاى بسيار غضبآلود است مثل اينکه مىگوئيم فلان کس آن چنان بد به من نگاه کرد که گويى مىخواست مرا با نگاهش بخورد يا بکشد!
چشم زخم در روايات:
الف) در حديثى مىخوانيم که “اسماء بنت عميس” خدمت پيامبر (ص) عرض کرد: گاه به فرزندان جعفر چشم مىزنند، آيا “رقيه” اى براى آنها بگيرم (منظور از “رقيه” دعاهايى است که مىنويسند و افراد براى جلوگيرى از چشم زخم با خود نگه مي دارند و آن را تعويذ نيز مىگويند).
پيامبر (ص) فرمود: نعم، فلو کان شىء يسبق القدر لسبقه العين
“آرى، مانعى ندارد، اگر چيزى مىتوانست بر قضا و قدر پيشى گيرد چشم زدن بود”! (مجمع البيان، جلد ??، صفحه ???)
ب) پيامبر(ص): چشم زخم حق است و قله کوه را پايين مي آورد (شريف رضي، المجازات النبوية، ص ???، منشورات مکتبة بصيرتي، قم، بي تا.)
ج) پيامبر(ص) فرمود: «چشم زخم» مرد سالم را در قبر و شتر سالم را در ديگ قرار مي دهد (در المنثور، ص ???).
د) و در حديث ديگرى آمده است که اميرمؤمنان (ع) فرمود: پيامبر براى امام حسن و امام حسين “رقيه” گرفت و اين دعا را خواند «أُعِيذُکُمَا بِکَلِمَاتِ اللَّهِ التَّامَّاتِ وَ أَسْمَائِهِ الْحُسْنَى کُلِّهَا عَامَّةً مِنْ شَرِّ السَّامَّةِ وَ الْهَامَّةِ وَ مِنْ شَرِّ کُلِّ عَيْنٍ لَامَّةٍ وَ مِنْ شَرِّ حَاسِدٍ إِذَا حَسَدَ» يعني: براي شما پناه مي جويم به کلمات کامل خداوند و تمام اسماء حسناي او از شر هر ملال آورنده و از شر بزرگان (رهبران و روساء) موجوداتي که با چشم ديده نمي شوند و از شر هر چشم بدي که به انسان مي رسد و از شر حسود هنگامي که حسد بورزد… سپس پيامبر (ص) به ما فرمود: اينچنين ابراهيم (ع) براي اسماعيل و اسحاق تعويذ نمود (الکافي، ج ?، ص ??? + حديث نور الثقلين، جلد ? صفحه ???)
و) در نهج البلاغه نيز آمده است: «العين حق و الرقى حق»: “چشم زخم حق است و توسل به دعا براى دفع آن نيز حق است” ( نهج البلاغه، کلمات قصار، جمله ???) (اين حديث در صحيح بخارى جلد ? صفحه ??? باب العين حق نيز به اين صورت نقل شده است: العين حق). در “المعجم المفهرس لالفاظ الحديث النبوى” نيز همين معنى از منابع مختلفى نقل شده است (جلد ? صفحه ???).
ن) از امام صادق(ع) روايت شده است: اگر اين قبرها شکافته شود، هر آيينه مي بينيد که بيشتر مردگان به سبب چشم زخم مرده اند، زيرا چشم زخم حق است. آگاه باشيد که پيامبر اکرم(ص) فرمودند: چشم زخم حق است پس هر کس از سيرت و صورت برادر مسلمانش خشنود شد، خدا را ياد کند، زيرا وقتي خداوند را به ياد آورد، ضرري به برادر مؤمنش نمي رسد (بحار الأنوار، ج ??، ص ??).
منبع:صاحب زمان