يادداشت پايگاه خبري تحليلي پيرغار؛
از آنجايي که امروزه فضاي مجازي جولانگاهي براي شبکه هاي بين المللي و باندهاي جهاني مواد افيوني شده است اين امر مي تواند بيش از پيش حيات جوامع انساني را در معرض تهديد جدي قرار دهد.
با توجه به اينکه اعتياد اينترنتي به عنوان يک پديده اجتماعي، کاربران را دچار آسيب هاي فردي و اجتماعي کرده است، ضرورت داشت تا در اين نوشتار ماهيت اعتياد اينترنتي و زمينه به وجود آمدن اين پديده براي در معرض قرار دادن کاربران اينترنتي در تهديد به اعتياد اينترنتي مواد مخدر به عنوان يک تهديد جهاني مورد بررسي قرار گيرد.
پديده اي به نام اعتياد اينترنتي
لفظ اعتياد بيشتر تداعي گر اعتيادهاي سنتي همچون اعتياد به الکل، ترياک، نيکوتين و... است. اما اعتياد از طريق اينترنت، وجه جديدي از اعتيادهاست. گسترش رايانه هاي شخصي و افزايش اتصال به اينترنت در خانه و محل کار منجر به ظهور معضلي به نام اعتياد اينترنتي شده است. به طوري که در پي استفاده روزافزون کاربران از اينترنت و زندگي در فضاي مجازي به مدت طولاني، نوعي وابستگي کاذب به آن پيدا کرده که ديگر رهايي از آن امري دشوار است.
اعتياد اينترنتي شامل اعتياد به اتاق هاي گپ زني، هرزه نگاري، قمار آن لاين و خريدهاي اينترنتي مي شود که همچون ديگر اعتيادها، اين نوع، فرد معتاد را از خانواده و اطرافيانش منزوي مي سازد. به طوري که مي تواند موجب تخريب سلامت، روابط، احساسات و نهايتاً روح و روان فرد شود.
به اعتقاد برخي از روانشناسان، زياده روي در استفاده از اينترنت، مي تواند براي سلامت فکري و فيزيکي کاربر خطرناک باشد به گونه اي که کارکرد انطباقي شخصي را مختل مي کند. گروهي ديگر از روانشناسان معتقدند که لذتي که به خاطر استفاده از اينترنت به فرد دست مي دهد به هيچ وجه قابل مقايسه با لذت حاصل از کوکائين و يا هر نوع ماده مخدره ديگري نيست.
به هر حال با رشد فراگير اينترنت در زندگي بشري که همه نوع نياز کاربر (اعم از نيازهاي اجتماعي، عاطفي، معرفتي، جنسي و...) را تأمين مي کند، يک نوع وابستگي بيش از اندازه به اينترنت براي کاربر ايجاد مي کند که منجر به جدايي زندگي واقعي از دنياي مجازي مي گردد. بر اين اساس اعتياد اينترنتي به عنوان پديده اي نوظهور از سه ويژگي برخوردار است:
1- اعتياد اينترنتي نوعي اختلال و بي نظمي وسواسي است که برخي ويژگي هاي آن مشابه شرايط آسيب شناسانه است. در واقع زماني مي توان گفت که فرد دچار اعتياد به اينترنت شده است که داراي علايم خستگي زودرس، تنهايي و افسردگي و غيره باشد.
2- اعتياد اينترنتي نوعي اختلال و بي نظمي رواني است. از اين ديدگاه، زمينه تحقيق جديدي تحت عنوان روان درماني اينترنتي ظهور کرده است. اين ديدگاه، معتادان اينترنتي را به عنوان بيمار مي بينند.
3- اعتياد اينترنتي نوعي مشکل رفتاري است. دليل اين مسئله نيز، وجود يک رابطه قوي بين اعتياد اينترنتي و وابستگي شيميايي است. مطالعات نشان داده است که افرادي که مشکلات وابستگي شيميايي دارند در هفته وقت بيشتري را صرف اينترنت مي کنند تا کاربران وابسته غيرشيميايي. با توجه به ويژگي هاي اعتياد اينترنتي اين واقعيت درک مي شود که هنگامي که زندگي واقعي فرد از زندگي مجازي او جدا مي شود اين مسئله وي را با مشکل مواجه مي سازد. زماني که فرد آنچه را که نياز دارد در دنياي واقعي ميسر نمي شود، به شکلي ناخودآگاه به دنياي مجازي روي مي آورد تا جايگاهي براي جبران نداشته هايش باشد و به حق بايد گفت فضاي مجازي اين کمبود را براي افراد جبران کرده است. اعتياد به فضاي مجازي همانند ديگر اعتيادها جدي است اما از آنجا که علايم خاصي را دارد، شايد سال ها آشکار نشود حتي فرد معتاد نيز به آن پي نبرد.
به هر حال بايد گفت شايد هميشه وابستگي بيش از حد به اينترنت مشکل ساز نباشد، اما هنگامي که فرد رابطه خود را با واقعيت از دست دهد و در واقع ميزان و مدت زندگي او در فضاي خيالي مجازي به مراتب بيشتر از حضور در جهان واقعي باشد آن جاست که بايد اين اعتياد را جدي قلمداد کرد و چون ساير اعتيادها به درمان آن پرداخت.
علايم اعتياد اينترنتي
مانند تمامي انواع اعتيادهاي ديگر، اعتياد اينترنتي نوعي اختلال و بي نظمي رواني : اجتماعي با مشخصه هايي چون عمل (نياز به افزايش زمان لازم براي کسب مطلوبيت برابر با زمان هاي اوليه استفاده)، علايم کناره گيري (به ويژه رعشه و ارتعاش، اضطراب، بي حوصلگي)، اختلالات عاطفي (افسردگي، تندخويي، بدخلقي) و از هم گسيختگي روابط و مناسبات اجتماعي (کاهش و يا فقدان روابط اجتماعي به لحاظ کمي و کيفي) است.
علائم اختلال حاصل از به کارگيري بيش از حد اينترنت عبارتند از: مشکلات ميان فردي و يا مشکلات در هنگام کار يا مطالعه، ناديده گرفتن مسئوليت هايي مربوط به دوستان، خانواده، کار و يا مسئوليت هاي فردي، تغيير در سبک زندگي به منظور گذران وقت بيشتر با اينترنت، کاهش فعاليت فيزيکي و بي توجهي به سلامت مشخصي و بي خوابي.
انواع اعتيادهاي اينترنتي
اعتياد اينترنتي اصطلاح وسيعي است که تنوع گسترده اي از رفتارها و مشکلات مربوط به کنترل وسواس و انگيزش را در بر مي گيرد. اعتياد اينترنتي چندين گونه دارد که پنج نوع آن شايع ترين است: اعتياد به سايبر سکس، اعتياد به روابط سايبري، اعتياد به خريد و تجارت و مزايده، اعتياد به بازي هاي رايانه اي، اعتياد به ولگردي اينترنتي.
معتاد اينترنتي در هر کدام از اين اعتيادها در پي تأمين يکي از نيازهاي عاطفي و جسمي بنيادين خويش است.
اعتياد اينترنتي و تهديد مواد افيوني
از آنجايي که معتادان اينترنتي در پي گريزگاه يا پناهگاهي براي دوري از واقعيتند تا بدين وسيله دنياي خود را در فضاي مجازي پر کنند، اين مسئله باعث شده تا باندهاي بين المللي قاچاق مواد مخدر، جهت توزيع هدفمند مواد افيوني از اين شبکه جهاني نهايت استفاده را ببرند. به طوري که قاچاق مواد مخدر در اينترنت در کنار جرايمي مانند جاسوسي، اخاذي، دستکاري در بورس و... از جمله مواردي است که به گفته يکي از مشاوران خزانه داري آمريکا از بعد کشوري و منطقه اي خارج شده و جنبه بين المللي به خود گرفته است.
قاچاقچيان با بهره گيري از فضاي سايبري سعي دارند تا قبح ذاتي را که از مواد مخدر در افکار عمومي مردم نقش بسته است از بين ببرند و براي رسيدن به اين هدف سعي مي کنند تا مواد مخدر را همانند يک کالاي عادي براي مردم و به خصوص جوانان به تصوير بکشند. بنابراين آنها در سايت هاي مختلف به آموزش تهيه و روش استعمال مواد مخدر مي پردازند. همچنين در اين سايت ها تمامي مواد مخدر را قرار مي دهند. اما آنچه مهم است اين است که معتاد اينترنتي به دليل ارتباط کاملاً مستقيم و بي واسطه با موضوع مواد مخدر و همچنين فراواني سايت هاي متعلق به موادمخدر و جذاب نشان دادن مصرف مواد مخدر از سوي قاچاقچيان بين المللي، هميشه در معرض خطر گرايش به مصرف اين مواد افيوني قرار دارد. به طوري که مي توان گفت اعتياد اينترنتي تهديدي جدي براي جوانان جهت تمايل براي مصرف مواد افيوني است چرا که سايت هاي مختلف متعلق به قاچاقچيان بين المللي به نحو زيرکانه اي مصرف مواد مخدر را در اينترنت فرهنگ سازي کرده اند که در نظر اول اين چنين القا مي شود که مصرف اين مواد افيوني لازمه ورود به فضاي سايبري است.
در گزارش هاي هيأت بين المللي کنترل مواد مخدر، استفاده از تکنولوژي فضاي سايبري را از سوي قاچاقچيان به دو صورت ذکر مي کند که گروه هاي مافيايي مواد مخدر به دو صورت متمايز از اينترنت استفاده مي کنند. اين گروه ها از اين تکنولوژي براي بهبود کارايي روش هاي توليد و حمل موادمخدر از طريق ارتباطات امن و سريع و نيز حفاظت شخصي و فعاليت هاي غيرقانوني خود در برابر تعقيبات پليس استفاده کرده و در برخي مواقع نيز از فنون حمله در اين خصوص بهره مي گيرند.
به هر حال اينترنت (فضاي جهاني مجازي) باندهاي قاچاق بين المللي مواد مخدر را قادر ساخته تا جرايم سنتي را با روش هاي جديد مرتکب شوند. به عنوان مثال اطلاعات مربوط به محموله هاي مواد مخدر غيرقانوني خود را به صورت پيام هاي رمزدار ارسال مي کنند و يا ساخت مواد مخدر مصنوعي را به راحتي در اختيار کاربران و مخاطبان خود قرار مي دهند. به طوري که سالانه ميلياردها تن مواد افيوني به صورت قاچاق از طريق اينترنت فروخته مي شود که سلامتي مصرف کنندگان اين نوع داروها را به شدت تهديد مي کند.
کارشناسان و روانشناسان پس از بررسي حدود صد سايت که در اينترنت در اين زمينه فعاليت داشته به اين مسئله پي بردند که به طور کلي استفاده منفي از اينترنت و فضاي مجازي در مقوله اعتياد به چند بخش تقسيم شده است که فرهنگ سازي، تبليغ، فروش و خدمات ارائه شده پس از مصرف موادمخدر را در برمي گيرد، به طوري که اين مراحل کاملاً پيوسته است. يعني مجموعه سايت هايي که در اين زمينه فعاليت دارند ابتدا فرهنگ استفاده از موادمخدر را براي کاربر اينترنت جا مي اندازند و آن را امري عادي قلمداد مي کنند، سپس به تبليغ موادمخدر مي پردازند و بعد از ايجاد تمايل در کاربر خصوصاً معتاد اينترنتي، اقدام به فروش اين مواد افيوني مي کنند و در نهايت براي اينکه فرد معتاد دچار مشکلاتي چون ضعف و شکست در امتحانات، کاريابي، ورزش و... نشود، خدماتي به وي ارائه مي کنند تا بتواند اين آزمون ها را با موفقيت پشت سر بگذارد.
هيأت بين المللي کنترل مواد مخدر (INCB) در سال 2006 اعلام مي کند استفاده از اين مواد و همچنين داروهاي توهم زا بين رده هاي سني مختلف در تمامي کشورهاي جهان رشد داشته است، به طوري که اين هيأت بين المللي به عنوان يکي از حقايق وحشتناک تکنولوژي امروز (اينترنت) به عدم رعايت محدوديت هاي سني تعيين شده در توزيع و فروش اين مواد بين افراد در رده هاي سني مختلف هشدار مي دهد. به نحوي که براساس گزارشات فوق، شيوع مواد افيوني در آمريکا بين نوجوانان، جوانان و بزرگسالان به طوري گسترده است که هر متقاضي در هر رده سني از طريق اينترنت مي تواند مصرف کننده مواد مخدر باشد. فعاليت هاي چشمگير باندهاي قاچاق مواد مخدر بين المللي در فضاي سايبري (اينترنت) که با تنوع و جذابيت هاي خاصي همراه است، سبب شده تا فراواني مواد مخدر در اينترنت به عنوان يک تهديد، امنيت رواني و جسمي جوامع انساني را در معرض خطر قرار دهد، به طوري که مي توان گفت، تهديد مصرف مواد افيون اينترنتي يک تهديد جهاني است که هر روز رو به گسترش است که حتي جوانان کشور ما در معرض اين تهديد جهاني قرار گرفته اند. به گفته يکي از مسئولان ناجا، امروز در کشور مصرف مواد مخدر صرفاً به مرحله شيميايي ختم نمي شود و امروز بحث توليد و مصرف اينترنتي مواد مخدر مطرح است که مقابله با آن سخت تر از مراحل قبلي است و امروز مقابله با تهديد اينترنتي مواد مخدر به يکي از برنامه هاي مهم ناجا تبديل شده است.
به هر حال همانطور که در طي گزارش بارها به آن اشاره شده وابستگي به استفاده از اينترنت (اعتياد اينترنتي) علاوه بر اينکه کاربران را دچار انواع اختلالات روحي و رواني و حتي جسمي مي سازد، مي تواند کاربران اينترنتي را در معرض تهديد استفاده از مواد مخدر افيوني قرار دهد. به طوري که با گستردگي سايت هاي مواد افيوني و در دسترس بودن آن و همچنين تبليغات وسيع قاچاقچيان مواد مخدر در شبکه جهاني مجازي که استفاده از مواد افيوني را حلال مشکلات روحي (افسردگي و پريشاني) مي دانند، وسعت اين تهديد را در کشورها افزايش داده و بنيان جوامع بشري را به مخاطره انداخته است.
اميررضا غلامي